Mariñel alu baten kontakizunak
“Las aventuras de Tom Sawyer”, Mark Twain.
Zelako ondo erretratatzen daben umien izaeria mariñel alu honek. Begi zorrotza, parakaidista sentimentua, gauza txiki (sasoi horretan haundi) askori ume begiradia ipintzen dakixana, eta gero nagusixen ikuspegi sarkastikuakin (baiña ez gaiztoki, halan be) itzultzen. Liburu modernua begittandu jata bere sasoirako. Mutikuen kontakizuna da azken fiñian, konplikaziño askorik bakua beraz, baiña horretxegaittik be biharbada, orduko kanonen bat edo beste apurtzen dabela iruditzen jata (ez dakitt zihur eta ez dot jakingo, azterketa sakonik egitteko asmorik bez). Amerikanua be ba da idazlia, zentzu onian. Txorta bateko lehelengo liburua izan da hau, eta azken hiru kapitulutako abentura espeleologikua asko gustau jata, gehixago, jakin dotenian McDougalen koba hori benetan existitzen dala, turistikoki oso explotaua hori bai.
Atentziñua deittu destan beste gauzia, esklabuei buruz berba egitten dan naturalidadia. Nahiz eta bere bizitzan amaieran abolizionistia izan, Mark Twainek esklabutza sistemia bete-betian ezagutu zeban gaztaruan, baitta Konfederauekin gerria egiñ be. Halan be, egitten dirazen aittamenak oso humanuak dira eta, liburuetako beste hainbeste gauzekin batera, sarkastikuak eta kritikuak.
“Tom Sawyer detective” eta “Tom Sawyer en el extranjero”, ale berian etorri arren, zihero desbardiñak dittuk. Lehelengua, Europako gertakari baten kronikia Iparrameriketara transplantautakua da, idazliak berak diño; eta krimen baten inguruko endredu bat da, amaieran epaiketa eta abogauen kontakizun hain tipikuakin amaitzen dana. Tom Sawyer horrek ez daka ixa zerikusirik lehelengo liburukuakin. Ezagun da hogei urte geruago idatzitta dala; aipamen batzungaittik Tom Sawyer ondiok gaztia dala ikusi leike, baiña bere jokaeria gehixago da Sherlock Holmes zorrotz eta heldu batena.
Bai honetan eta bai hurrenguan be, kontakizunan denporan igartzen da aldia. Lehelengo liburu osuan umetzaroko denporia da, poliki-poliki doiana, detallez detalle eta ordubete barruan gertatu leikezen gauza guztietan geratuta. Beste bixetan barriz, egunak eta hilliak hegaztaran pasatzen diraz, desenlazera juateko prisaz moduan, eta hala suertatzen dira lehelengua baiño zatixa motzaguak.
Hirugarrena da harrigarrixena, igual. Globo baten egindako bidaixa (Jules Vernen sasoiko modan), basamortu gaiñetik pasatzian ikusittako irudixak bereziki ederrak dira (lehoi bakartixa iratargipian...). Bestalde, liburu osua atxekixa baiño ez dirudi, Tom “azkarra” bere lagun bixen kontrapuntuakin zirikatzeko (Huck, zuri homelessa eta Jim, esklabu baltza), Peru Abarka eta Maisu Juanen arteko berbaldixen antzian. Idazliak hainbeste konbentziño eta injustiziari erasotzen detsa modu honetan, sarkasmo fiñez (EEBB-etako politika exteriorrana, etc).
Gogo bi geratu jataz honen ostian: Tom Sawyerrena jatorrizko bertsiñuan irakortzia (ingles slangezkua) eta Huckleberry Fiñena (hau zain dakat armarixuan).
