Dantzing

Hauek dira bilduma osatzen dutenak:

1. Euskararen historia laburra (Ivan Igartua eta Xabier Zabaltza)
2. XX. Mendeko euskal literatura (Estibalitz Ezkerra)
3. Euskal Musika klasikoa (Karlos Sanchez Ekiza)
4. Euskal kantagintza: pop, rock, folk (Jon Eskisabel)
5. Estanpa bilduma (Ikusizko Arteak) (Miren Jaio)
6. Euskal zinema (Joxean Fernandez)
7. Arkitektura eta diseinua (Pello Agirre)
8. Euskal dantza (Oier Araolaza)
9. Bertsolaritza (Joxerra Garzia)
10. Tradizioak (Joseba Zulaika)
11. Euskal sukaldaritzaz (Hasier Etxeberria)
12. Euskal antzerkia (Pedro Barea)

Arkitekturari dagokiona eta euskal antzerkiari buruzkoa falta ziren aurkezpenean, baina horiek urte amaierarako espero dituzte.

Atzerrira begira egindako lanak dira. Hau da, Etxepare Institutoak euskal kultura munduan barreiatzeko duen ahaleginean, lagungarri izango zituen euskarriak nahi zituen, eta helburu horrekin egin zigun enkargua.

Liburuska laburrak dira, argazkiz ongi hornituak, diseinu zainduarekin, eta testua hiru hizkuntzatan daramatenak: Euskaraz, gazteleraz eta ingelesez. Zenbaitek faltan bota dugu frantsesez ere eman izana.

Mamia eta lan-taldea

Testu labur batean gauza asko sartu nahiak, dibulgazio, zorroztasuna eta erakargarritasuna uztartu nahiak,... burukomin batzuk eman dizkit testua ontzeak. Besteak beste euskal dantzaren historia zertzelada batzuk, folklore egutegiari begirada bat, dantza taldeen ibilbide eta egungo panoramaz lerro batzuk, dantza estilo eta joera desberdinen azalpen bat, talde eta norbanako esaguratsuen aipamenak, joera berriak, euskal dantzarien diaspora, eta beste hainbat kontu jorratu nahi izan ditut, baina denak labur azaldu eta txukun harilkatzen nahikoa lan izan dut.

Hutsune batzuk antzeman ditut dagoeneko, eta nahiago dut berriz ez begiratzea hutsune gehiagorekin sufrimendua ez handitzeko. Eta hori eduki eta hizkuntz aldetik hainbat zuzenketa eta proposamen baliotsu egin dizkidatela Enrike Izagirrek, Ainhoa Larrañagak, Iñaki Arregik eta Lide Aranak.

Mari Jose Olaziregik koordinatu du bilduma, eta haren esanetara eta guri laguntzen aritu den Mitxel Muruak egin du lan zikin handiena. Argazkiak zirela, itzulpenak eta bestelako komeriak zirela, mariatu dut apur bat Mitxel, baina eskarmentua, pazientzia eta goxotasuna ditu barra-barra, eta plazerra izan da haren laguntza izatea.

Irudi aldetik garrantzia eman nahi zitzaion liburuari, eta beraz, saiatu gara argazki egoki eta ederrekin borobiltzen argitalpena. Dantzan.com-en dugun bilduma baliatu dugu horretara, eta taldeek, konpainiek eta dantzariek bidali izan dizkiguten argazkien artean bazegoen non hautatu. Bi dantza argazkilari nabarmendu nahiko nituzte. Batetik, Gorka Bravo, azken urteotan euskal dantza garaikidearen "argazkilari ofiziala" bihurtzen ari dena, lan ederrak bata bestearen atzetik pilatuz. Bestetik, Iñaki Zugasti, pazientziaz eta konstantziaz euskal dantzaren argazki fondo zabal, aberats eta librea osatzen ari dena.



Paperezko liburuak ez omen dira dendetan erosterik izango. Etxepare Institutuak parte hartzen duen azoka eta ekitaldietan banatuko ditu. Pdf formatuko liburuak berriz edonoren esku daude dagoeneko Etxepare Instituaren webgunean.

Hemen liburua pdf formatuan eskura:

• Araolaza, Oier, Euskal Dantza / La danza vasca / Basque Dance, Donostia-San Sebastián: Etxepare Euskal Institutua, 2012.

"Gure artean egia ezin ukatuzkotzat ematen diren hainbat legek eta baieztapenek oso oinarri ahula dute, eta askotan kontrako adibideak ezin baztertuzkoak dira, edo gutxienez azterketa merezi dute. Eta ez dira falta kontrako adibideok ustezko legea oinarritzen dutenak baino ugariago edo pisu handiagokoak diren kasuak.
(...)
Oso autore gutxi ezagutzen ditugu, eta gutxi horiek gaizki ezagutzen ditugu. Egungo idazleen sortzaileen artean oso gutxi dira gure literatur dantza tradizioaren zentzua dutenak. Askok irudi erabat desitxuratua dute eta gehienek ez dute inongo irudirik, inondik ere ezagutzen ez dutelako.

Egoera honen aurrean ez genuke ahaztu behar hitz urrats bat ez dela bere definizioan ejekuzioan ahitzen. Hau da, hitz urrats bat erabiltzeko ez da aski bere definizioaz interpretazioaz jabetzea, are gutxiago zeren itzulpen den jakitea. Hitz urrats bat erabiltzeko bere izateko modua-edo ezagutu behar da, ze testuingurutan agertzeko joera duen, ze lagunarte duen ohizkoen edo gogokoen, zein joaskeratan gertatzen den gozoen, eta halaber, joskera bitxietan nola jokatzen duen, zer efektu eragiteko gauza den. Hori literatur dantza tradizioaren ezaguera osatu eta orekatu batek soilik eman dezake. Euskal tradizioaren ezaguera-faltagatik ari da gertatzen, gaur egun nabari den gure literatur eta are hizkuntz dantza katearen etetze edo bestelakotzea. Honekin ez gara eraberritzeen premia ukatzen ari. Betor hizkuntzaren dantzaren eguneratzea, betor joskeraren bortxaketa. Baina gauza jakina da, nonnahi eta noiznahi, tradizioaren ezagutzan oinarritzen ez diren eraberritzeek, ikasle hasberriaren ariketa hutsalen etorkizuna dutela".

Hain zuzen ere Frabritio Caroso dantza-maisu italiarren 1600. urteko liburuaren ingeleserako itzulpena argitaratu zuen Sutton-ek, eta bertan, euskal dantzekin lotu zuen errepertorio hori:

"...the visual and kinaesthetic similarities between the footwork described by the Italian manuals and current Balkan and Greek dance steps are too strong and obvious to be ignored; but the most vivid resemblances exist in the virtuosic male techniques of Basque dance." Julia Sutton, Courtly Dance of the Renaissence. A New Translation and Edition of the "Nobiltà di Dame" (1600) Fabritio Caroso/, 29. orr.

800 bidaiari hartzeko prestauta zegoen itsasontzian 4000 lagun sartu zituzten. 3840 ume, 80 andereño, 120 laguntzaile, 15 apaiz eta 2 sendagile. Itsasoa oldartu zitzaien Bizkaiko Golkoan, eta zorabiatuta botaka hasi ziren umeak. Lurrean kiribildu, begiak itxi eta negar-zotinka pasa zuten gaba. Tarteka txistulariak jartzen zituen dantzan, kantuan egiten zuten eta Santurtziko portuan amarengandik entzundako hitzak errepikatzen zituzten beren kolkorako: "Hiru hilabete bakarrik izango dira, hiru hilabete bakarrik izango dira".

Sei hilabete pasata itzuli zen lehen multzoa. Bi urteren buruan etxean ziren asko, baina 400 umek  Ingalaterran segitzen zuten. Gurasoak hilda batzuk, kartzelan besteak, non jakin ez zenbaitek... ez zeukaten nora itzuli. Tantoka-tantoka itzultzen edo gehiago urruntzen joan ziren, eta azkenerako 250 ume geratu ziren Britainia Handian. Hirurogei eta hamabost urte beranduago, 25 inguru bizi dira, eta horietako batzuk ezagutu ditugu Southampton-en, Habana barkuak porturatu zituen hiri berean.

Mikrofono aurrean galderei erantzuteaz gogaituta antzeman ditugu, baina kamerak itzaltzean inoiz kontatu gabekoak kontatzeko prest, irriparre bihurriarekin batzuetan, emozioz totelka bestetan. Harrigarria bada ere, seme-alaba eta biloba askok ez dute oraintsu arte jakin gurasoak gerrako umeak zituztenik. The Basque Children UK'37 elkartea 2002an sortu zen. Ordurarte, 65 urtez, ezkutuan gorde zuten beren jatorrizko pekatua: gerrako umeak izatea.

Seme-alabek eta bilobek besotik lagunduta etorri dira. Kartoizko hexagonoa eta beren zenbakia daramate paparrean orain ere. Txistularia zortziko bat jotzen hasi da eta piztu egin dira haien aurpegiak. Dantzan hasi eta gure onena eman dugu, barruak hustu ditugu. Besarkatu gaituzte eskerrak emanez. Ez dago asko esateko. Dantzan adierazi diegu guk esan nahi geniena. Begiekin erantzun digute beraiek. 75 urtetan zehar zenbat aldiz errepikatuko zioten beren kolkoari amak Santurtziko portuan esandako hitzak. Hiru hilabete bakarrik izango dira.

Argia, 2012-05-27.

Hamar urte dira Argiatik gonbidapena jaso nuela dantzan.com ekimenaren berri emanez artikulu bat idazteko. The Chicken dance, alegia, Oilaskoaren dantza izan zen artikulu haren izenburua. Maria Jesús y su acordeón eta bere pajaritoak Benidormen konfinatzea lortu genituenean, Ameriketako euskaldunen ezteietan jarri ziren modan, eta gainera, euskal jatorriko dantza zelako ustea zabaldu zen. Lisa Corcosteguik esplikatu zuen Oilaskoaren dantza Thomas Werner suitzarrak sortu zuela 70eko hamarkadan, eta harrezkero mundu osora zabaldua zela The Duck Dance edo La Danse des Canards moduko izenekin. Dantzaldizkaria webgunean eman zituen azalpenok ingelesez. Hori ikusita pentsatu genuen ingelesez ez dakitenentzat egin behar genuela antzeko zerbait. Horrela sortu zen dantzan.com, eta horrela hasi nintzen Argiarako artikulu hauek idazten.

“Euskal dantzarien komunitatearen informazio trukea bideratzeko sortu da dantzan.com, euskal dantzari eta dantzazaleen gunea" idatzi nuen oilaskoarenak esplikatuta gero. Dantzari batzuen gogoa, Gipuzkoako Foru Aldundiaren diru-laguntza eta CodeSyntax enpresaren gidaritza teknologikoarekin abiatu ginen. Bidean zientoka dantzari eta dantzazale, elkarte, talde eta norbanako batu zaizkigu, Eusko Jaurlaritzaren laguntza ere jaso dugu, eta dantza arnasten duen komunitate erreala trinkotu da gune birtualaren bueltan.

Hamargarren urteurrena ospatzeko unean hileta kanpaiak jo ditugu. Diru-laguntzen jaitsierak eta beste diru-sarrerak murriztuta dantzan.com itxi beharra izan dugu. Oilaskoaren dantzaz gain, hartzaren hibernazioaz aritu gara dantzan.com-en. Jakin dugu neguan hartza leizean ezkutatu eta lozorroan izaten dela, kieto, hilda bezala. Kandelaria ostean, inauterien usainera iratzarri eta indarberrituta itzultzen da. Horixe amesten dugu guk ere. Hartzaren neguko loaldia izatea nahi genuke, indarrak batu eta udaberrirako esnatzeko. Baina, nola jakin lotara joaterakoan negu luzearen ostean iratzarriko ote garen? Hartzaren dantzarekin amets egiten dugu; ea ez garen oilo bustiarenarekin geratzen.

Argia, 2011-01-22

Orbaizetako udalerriko lurrak dira Urkulukoak. Pirinioetako gailur-lerroan, Orbaizetako ola ez du urruti, Ibañeta albo batean geratzen zaio eta gu Arnostegitik iritsi ginen bertara. Urkuluko dorrea erromatar garaiko eraikina da, 1.420 metroko altuera duen mendiaren gailurrean eraikitakoa. Dorre zirkularraren gainaldea erorita dago, baina harresiak ederki eutsi ditu babesik gabeko mendi puntan, 2000 urte pasa badira ere. Dorrea baina metro batzuk beherago, etxe-gotortua izan zitekeenaren aztarnak aurkitu ziren, erromatar garaiko aztarnak, baina baita XVIII. mendeko konbentzio-gerra garaikoak ere.

Urkulu gailurrera bidean, Soroluzeko mendi-lepoan geldialditxoa egin genuen bertan dauden historiaurreko aztarnak bisitatzeko. Trikuharria eta mairubaratza edo cromlecha daude bertan, zuhaitz bakarti batek lagunduta. Horien ondoan, lubaki sakon bat ikusi nuen eta zer ote zen jakin nahian hasi nintzen. Lubakia inguratu, eta planta laukiko eraikin bat babesteko egindakoa zirudien. Soroluzeko trikuharria eta cromlech-a seinale banak aurkezten zizkigun, baina beste hau zer izan zitekeen argitzen zuen panelik ez nuen aurkitu. Belar txikiak eta sasi batzuk estaltzen zuten ingurune osoa, eta beraz, harriak baldin badira azpialde horretan, badira ehunka urte batzuk erorita daudena. Noizkoa ote? Zer ote? Santiago bideko erromesen babeserako aterbea? Hori horrela balitz, lubakiak ez luke zentzurik. Urkuluko erromatar aztarnekin lotutakoa? Orduan, dorrearekin batera aipatuko zuten han eta hemen, eta horrelakorik ez nuen irakurri inon.

Argazki kamera ez nuen aldean eta telefonoarekin ateratako argazkiak baino ez nituen, eta gainera, argazki sorta handi bat galdu egin dut, baldarkeria baten ondorioz. Dena den, nik bertatik ateratako argazkietan ezin gauza askorik ikusi. Urkulura igotzen ari ginela, Soroluzeko mendi-lepoa honela ikusten genuen.

Honako argazki honetan Soroluzeko lubakiak. Inguruneari egin nizkion argazki batzuk, baina galdu ditudanetakoak dira. Hala ere, ezin ezer antzeman bertan egonda. Lubakiak bakarrik.

Etxera itzuli eta GPSan grabatutako ibilbidea google maps-era igo dut. Zehaztasun askorik ez du (telefonoa da, ez GPSa!) baina itxura egiten du. Hemen ibilbidea.
Ikusi 2011-12-09 Urkuluko Dorrea mapa handiago batean

Soroluzeko mendi-lepoaren google maps-en aire argazkiak ikustera joan eta aiba! Bai ederki ikusten dela nire jakinmina piztu zuen eraikinaren planoa. Niri laukia iruditu zitzaidan lubakien forma orain garbi ikusten da izar formakoa dela. Joe, makaleko aldearekin jokatzen dute txoriek gurekin. Horra google maps-etik ateratako argazkia.

Wikipedian aurkitu dut aztarna horien inguruko aipamen labur bat: "Soroluzen dagoen lubaki egitura zoragarriak kostatik Orirainoko gotorlekuen defentsaren katea osatzen zuen. XVIII. eta XIX. mendearen amaierako gerraterako eraiki zen. " Ez da asko, baina dezente da. Gotorlekua zela, eta beraz, horregatik lubakien izar forma, eta XVIII-XIX mendeetako aztarnak direla.

Mendi-puntan bakardadean zaudela pentsatu, eta zaila da imajinatzea Burdin-aroan, Erromatar garaian, Erdi Aroan edo XVIII. mendean zenbat joan-etorri eta eraikitze-lan izan diren paraje horietan.

Iruñeko lagun batek, Mintxo Garaikoetxeak, bideo sorta zoragarri bat bidali digu. Atalka atalka joan gara dantzan.com-en argitaratzen, eta ale bakoitzarekin gozatzen. Television Españolak, frankisko garaian ekoiztutako Raices programako atalak dira. Folklore zaleontzat ikaragarrizko altxorra dira eta pozez txoratzen gaude dokumental guzti horiek ikusita. 1970eko hamarkada hasierakoak dira grabazio gehienak, alegia, orain 40 urtekoak, baina lau  hamarkada horiek mundu bat izan dira folklorean eta bideoan ikusten dugunaren batzuetan beste mundu batera bidaiatzen dugun sentsazioa dugu.

Dantzaren ikuspuntutik zein baino zein interesgarriagoa da, eta ez naiz gai bat hautatzeko, baina dantzatik kanpoko irizpideekin bi apartatu, eta hona ekarriko diut.

Lehenengo eta behin Felicitas, "Señora" Maria eta Petra aipatu nahi ditut. Caceres-eko Garganta la Ollan egindako grabazioan ageri dira hiru emakume hauek, beren herrian jotak nola dantzatzen dituzten azaltzen. Ah zer hirukotea! Haien dantzarako naturaltasunak eta bizi-pozak ez du parekorik. Programaren erdi aldera, 14'28" puntuan hasten da esandako pasartea.

Sorta osoaren gailurra aspaldi ikusitako gauza harrigarri eta hunkigarriena da. Valentzian, Biar herrian ospatzen den festa bitxi bat da, Mairu eta Kristauen festen testuinguruan egiten den Espioien dantza edo Ball dels Espies. Merezi du ordu erditxo bat hartzea hau ikusteko:

Festa tradizional bat da, baina abangoardiako performance moduan aurkeztuta ere, erabat sinesgarria litzateke. Kontuan hartu behar da, programa guzti hauetan ageri diren dantza eta festak, dagokien festa egunetik kanpo, propio berregin eta grabatuak izan direla. Horrek, oraindik ere bitxiago egiten du honako hau, eroetxetik ateratakoa dirudien konparsa honen antzerki absurdoa ikuslerik gabeko mendi magalean ikusita abangoardiako performance baten aurrean dagoela pentsatzera eramaten baitu ikuslea.

Enrike lagunak bideoa ikusitakoak bidali zidan mezua ekarri dut hona, niregan sortu zuen harridura bera sentitu baitzuen, eta bai ederki jarri ere hitzetan:

"Aluzinauta gelditxu nok. Galduta. Aurreko baten esaten hestan ikusteko, ikusteko hori "ball dels espies" hori, eta ointxe ikusi juat. Zer dok hori baiña! Zer dok antzerkixa bera eta zer dok Raices programiaren hori ale konkretuori, gaurko ikuspuntutik ikusitxa! Surrealistia? Beste mundu bat? Programiorren direktoria, zer, un adelantado, un monstruo, biharreko gogorik ez? Ze pentsau?

Hasteko, fiestia bera. Teatro del absurdo, esaten juek? Hortxe dakak teatro del absurdo, pretensiño barikua eta natural eta ondo eindakua gaiñera. Zelako ingredientiak! Eta zeiñendako eitxen juek hori jaixori? Pentsatzen egon nok ze, nahiz eta hasieran esan jai-eguna zala eta orduan egunian eitxen dala hori fiestiori, han katurik be ez eguala begira. Holantxeik izango dok benetan? Iñor be ez dala juaten? Akaso egun horretakua emanaldi bereziren bat izango zuan, propio grabatzeko, eta horretxegaitxik jenterik ez? Joder, aurreko espiak, zelako kuadrillia! Flipantia! Eta atzeko dantzako parejak! Zenbat urte eta zenbat bidar hori dantziori benga eta benga eta benga aldapan gora? Eta ze dantza klase? Eta bandia? De pelikula, gero!

Joder, baiña fiestia bera bezin fuertia, ordu erdiko programia horrekiñ osatu ahal eta osatu nahi izatia dok. Tipua, direktoria, bisionarixo bat zuan, edo adar jotzaille mortala, edo zer? "

Pozgarria da nork bere herriko alkatearekin horrelako komunikazio zuzena eta publikoa mantendu ahal izatea. Twitter-ek posible egin du hori, baina batez ere, oraingo honetan, Miguel de los Toyos alkatearen jarrerak, twitterlarion iritziak entzun eta erantzuteko disposizioak.

Eibarren ospitale bat egiteko asmoaren kontra idatzi nuen <eibartarrak> zerrendan, eta bertan esandakoak errepikatu ditut gaur goizean alkatearekin izandako twitter elkarrizketan. Josu Mendicuteren tweet bat izan da abiapuntua, eta gero hirurok aritu gara tweet trukean. Hemen Miguel eta Josuren artekoa, bettween tresnak biren artekoak bakarrik jasotzen baititu.

Alderdi politikoak eta ospitalea

Jakina, PSEk hauteskunde kanpainan esan zuen Ospitalea Eibarren jarriko zuela eta horren alde dihardu. Baina zer diote beste alderdiek? Prentsako artikulu batean EAJko Eva Juez-ek zera dio "alderdi politiko guztiak Eibarrek ospitale bat izatearen alde gaude". Ez dakit hala den, baina momentuz kontrakorik ez dut aurkitu. EAJk ez du egoki ikusten Torrekuan kokatzea, eta Matsaria proposatzen du. Aralarrek eta Bilduk Torrekuako lurrak poluituta daudela eta erosketa egiterakoan gauzak ez direla ongi egin salatu dute. Horrez gain, ospitalari nortasun juridiko pribatu-publiko ematearen aurka agertu dira, baina azpimarratu beharrean aurkitu dira Bildu eta Aralar ez daudela Eibarko ospitalearen aurka, baizik eta prozesua Udala nola kudeatzen ari den salatzen dutela. Ezker Batuak-ek ere garbi dio, zalantzarik gabe babesten duela ospitale berria Eibarren egitea.

Ba ni ez, ni ospitalea Eibarren egitearen kontra eta Mendarokoa handitzearen alde nago. Hona hemen nire arrazoiak.

Ospitalaren ingurunea

Mendaroko ospitalea toki egokian dago, bailararen erdigunean, ondo komunikatuta (errepide nagusitik gertu eta aparte aldi berean, autobusa bertaraino), ingurune lasai, osasuntsu eta ederrean, eta zabaltzeko nahikoa eremurekin ondoan. Txiki geratu dela aspaldi dakite bertako erabiltzaile eta langileek, eta handitzeko proiektua zegoen, eraikin berri bat eginez bertan. 

Ospitalea Eibarren egiteko hautatutako kokalekua (Torrekuan, Mendiguren y Zarraua enpresa egondako tokia) bi errepideren artean harrapatuta, errepideetako poluzioa arnasten, ingurune ospela (Ipurua eta Amañaren arteko erreka zuloan) desegokia da, baina Eibarren egin nahi izanez gero nekez aurkituko da kokaleku onik. Matsarian egitea tamaina bereko hanka sartzea litzateke nire ustez, bai ingurunearen ikuspuntutik, eta baita ere ondoren aipatuko ditudan diru-kontu eta lurraldetasunaren ikuspuntutik  ere.

Alkateak esan du Torrekuako kokalekuak Osakidetzaren babes teknikoa jaso duela. Baina eskatu al zaie Osakidetzako teknikoei bi aukera (edo gehiago) konparatu eta egokiena hautatzeko? Badirudi, irizpide politikoz hautatu dela kokapena eta ondoren eskatu direla informe teknikoak. Erabakia politikoa izan behar da, horretan ez dut zalantzarik, baina nik nahiago nukeen lehenengo informe teknikoak eskatu izan balira, bailaran ospitale bat eraiki edo handitzeko zein ote litzatekeen toki egokia, eta ondoren horren arabera hartu izan balira erabaki politikoak.

Diru-kontuak

Mendaroko ospitalea txikia geratu da, eta horren aurrean, lojikoena zirudien ospitale hori handitzea. Baina Eibarrek, bailarako hiriburu papera jokatuta, ospitale berri bat Eibarren jartzeko konpromezua lortu du Jaurlaritzaren aldetik. Eibarko Ospitale berriaren aurrekontua 30 eta 35 miloi euro bitartekoa (!¡ marjen politarekin funtzionatzen dute, eh!) izango omen da.

Krisia gora eta krisia behera, besterik ez dugun garaiotan, eta Osakidetzan ere baliabideak urritzen hasi direnean, harrigarria da ospitale berri bat eraikitzeko horrelako dirutza bideratzea. Orain gutxi, Kultura alorrean Jaurlaritzako Kultura Saileko ordezkariak honakoa esan zigun: "Ez dugu zentro fisiko berririk eraikiko, ez kulturan ez industrian. Joera guztiz kontrakoa da, konpaktaziokoa". Oker zegoen Kultura saileko ordezkaria, Osasun sailean expansio aroan jarraitzen dute.

Mendaroko ospitalea handitzeko aurrekontua 1,5 miliokoa zen (Eibarkoa baino 20 aldiz txikiagoa), eta horrekin 30 ohe gehiago eta konsulta gehiago eskaini ahal izango lirateke. Gainera, eta ondoko urteetan ere merkeago litzateke horri eustea, besteak beste oinarrizko zerbitzuak (administrazioa, harrera, telefonia, kudeaketa, ostalaritza, e.a.) konpartituak liratekeelako.

Eibarren ospitalea egitea erabaki da (30-35 miloi), eta ondorioz, Mendarokoa handitzeko proiektua (1,5 miloi) bertan behera geratu da.

Lurraldetasuna, bailara, Debabarrena

Osasunaren ikuspuntutik erabaki okerra iruditzen zait eta ekonomiaren ikuspuntutik inmorala, baina horiez gain herrialdearen garapen eta planifikazio ikuspuntutik kastastrofe bat. Herrietan bizi garenak nazkatuta gaude administrazioak zerbitzuak hiriburuetan pilatzeko duen joeraz. Horrelako lurralde txikian, dena hain gertu izanik, ez du zentzurik edozein tramite edo zerbitzu publikorako denok hiriburura joatera behartzea. Baina ondoren, bailaran, joera zentralista bera errepikatzen dugu.

Eibartik Mendarora 12 km daude. 20 minutu eskas autobusean edo kotxean. Amaña eta Ipurua auzoetako bizilagunak akaso joan ahal izango dira oinez ospitalera, baina hortik aurrera esango nuke gainontzeko guztiak garraio motaren bat erabili beharko dute ospitalera joateko. Eta behin garraioa (publikoa zein pribatua) hartuta, 10, 15 edo 20 minutu behar, ez da alde handia.

Ospitalea Eibarren jartzea erabakitzerakoan ez da aintzat hartu bailara mailako ikuspegirik, bakoitzak bere herrian nahi ditu zerbitzu guztiak, eta besteak hor konpon, kosta ala kosta. Proiektu egokiak eta jasangarriak? Ez, eskerrik asko, nik neurea!

Badirudi erabaki honen atzean Eibarren jasandako bidegabekeria historiko bat dagoela. Alegia, Mendaroko ospitalea eraiki behar zen garaian Eibarren jarri behar zela, eta Eibarrekin gaizki portatu zirela garaiko agintariek eta jukutria bat eginez horrelako oparirik merezi ez zuen herritxoan, Mendaron, jarri zutela ospitalea. Beraz, orain, 30 urte ondoren, zor historiko hori kitatzera datoz.

Bidegabekeria historiko hori nola gertatu zen jakiteko, primeran dator Eibar aldizkariaren azken alea. Bertan, Mikel Larrañagak, Eibarko alkate izan zenak (1979-1983) ospitala Eibarren jarri nahi eta azkenean Mendaron jarri izanaren kontua nola izan zen kontatzen du. Uste dut merezi duela osorik irakurtzea, eta sarean pdf-a bakarrik dagoenez, artikulua "aldatu" dut hona. Horra:

Hospital en Mendaro: ¿culpable o inocente?

Aurrekariak

Aurreko bilera maiatzaren 5ean egin genuen , eta bertan parte  hartu genuenok dantza sustatzeko hainbat ekimen eta jarduera lerro proposatu genituen. Zortzi puntu atera ziren:

• Formazio reglatua
• Dantzaren baliabide guneak
• Dantzaren dokumentazio zentroa
• Ikerketa, sorkuntza eta ekoizpena sustatzeko dauden formulak berraztertu eta berriak sortzea.
  
• Erakusketa eta difusiorako dauden babes formulak berraztertu eta berriak sortzea.
• Dantza balioan jarri eta dantzaren sentsibilizazioa, ezagutza eta hurbilketa sustatzeko formulak berraztertu eta berriak sortzea.
• Etengabeko formakuntza eta profesionalei laguntza.
• Sektoreko elkarte eta bestelako ekimenak sustatu eta babestea.

Kultura Sailetik eskatu ziguten guztien artean hiru lehenesteko. Ez gogo onez (denak iruditzen baitzitzaizkigun premiazkoak) eta hori egiteko planteatu zitzaigun formularekin haserre (azken batean, bozketa moduko bat izan zen, baina bozkatzaileen zentsoa desorekatua zen, tradizionaleko gutxi baikeunden) baina azkenean bakoitzak lehentasunak markatu genituen, eta adostasun handiena eskuratu zuten hiru puntu jaso zituen prozesua kudeatzeaz arduratzen den Kualitate Lantaldeak.

• Erakusketa eta difusiorako dauden babes formulak berraztertu eta berriak sortzea.
• Dantzaren dokumentazio zentroa
• Dantzaren baliabide guneak

Hiru puntuko lehentasunen proposamen hau Kultura Sailak jaso, eta horien inguruan egin litekeena aztertuz, bere proposamena prestatu zuen. Proposamen hori jarri zen mahai gainean pasa den azaroaren 4an egindako bileran.

Ordezkaritza

Honakook elkartu ginen Donostiako Astoria hotelean.

• Iratxe de Arantzibia (dantza kazetari eta kritikaria)
  
• Jon Ugarriza (sortzaile independientea)
  
• Sofia Alforja (Dantzaz konpainia)
• Carmen Tercero (Gasteizko Jesus Uruñuela dantza kontserbatorioa)
• Arantza Balentziaga (Ertza konpainia, eta ADDE)
• Laura Etxebarria (La Fundicion)
• Patxi Laborda (Aiko Taldea eta Bilbao Musika)
• Estibalitz Iturria (EDB)
• Alicia Gomez (ADDE)
• Idoia Zabaleta (Azala)
• Imanol Arana (EJ, Kultura saileko teknikaria)
• Pello Gutierrez (EJ, Kultura saileko aholkularia)
• Itziar Camara (Kualitate Lantaldea)
• Oier Araolaza (dantzan.com)

Aurkezpenak eginda, Pello Gutierrezek barkamena eskatu zuen aurreko bileran ez zelako gobernuko ordezkaririk izan, eta Itziar Camarak aurretik egindako ibilbidea, eta prozesua zein puntutan zegoen azaldu zuen.

Sektorearen kezketan formazioari dagokiona sistematikoa da, baina hezkuntzari dagokion konpetentzia izanik, Hezkuntza Saileri bideratu dela jakinarazi zitzaigun.

Gainontzeko puntuei zegokienez, Kultura Sailak bere bere lehentasunak markatu, eta datorren urterako egin daitezkeenak jaso dituela azalduz ziguten, hiru lehen jarduera-lerroetan oinarrituta.

Sentsazio orokorrak

Pello Gutierrez-en esanetan, sektore kulturalak gehiegi sektorializatuta daude, eta disziplinartekoa sustatu eta artea-gizartea kontaktu zuzena bultzatu nahi dute.

Hiru puntu lehenetsietan sartu aurretik balorazio orokor bat egin nahi nuela esan eta hitza hartu nuen. Nahiko gogor aritu nintzen, haserrea kanporatu nahirik, ondoren puntuetan hotzago jardun ahal izateko. Azken txostena, nire  iritziz, balioz hustuta ageri zela salatu nuen. Txosten hori irakurrita pentsa  liteke dantzaren sektoreak ez duela premia larririk, ematen diren diru-laguntzak errebisatu, digitalizazio lan batzuk egin, eta izaera polibalenteko eremuetan dantzako jarduera batzuk sustatuta dena eginda dagoela. Proposatu ziren puntuen erredakzio-formulazioan emandako giro linguistikoekin, helburuak difuminatu eta egin beharrekoak diluitu egin zirela aipatu nuen. Adibidez:

"Desarrollo de un estudio orientado a conocer, analizar y valorar posibilidades para la         reformulación, diversificación y ampliación de las fórmulas existentes y/o la articulación de     nuevos modelos para el apoyo a la exhibición y difusión"

Transbertsalitatearen aldeko diskurtsoa oso interesgarria, baina dantzak premia propio eta espezifikoak dituela, beste alor gehienek duten egituratze mailarik ez duela, eta kultur eta sustapen politika propioa behar duela esan nuen, laguntza eta akzio espezifikoak behar dituela.

Sektoreko beste zenbait kidek ere hitzegin zuten, ez horren sutsu, baina bai antzeko kezkak agertuz, prozesua operatiboa ez zela azpimarratuz (Laura Etxebarria), beti puntu berean, beti hasten ari garela esanez (Patxi Laborda), eta sektorea erakundeak baino helduago dagoela adieraziz (Idoia Zabaleta).

Pello Gutierrez-ek erantzun zuen orokorrean hitzegiteak ez gintuela inora eramaten, hobe genuela puntuz-puntu aztertu txostena, eta hor ikusiko genuela benetan non dauden desadostasunak. Imanol Aranak erantzun zion gauza zehatzetaz hitzegin beharra zegoela, baina orokorraz ere bai, bestela frustrazioa eragiten zela. Baliabide urriak daudela, erakundeen arteko deskoordinazioa, eta abar... baina talde hauek, foro hauek beharrezkoak direla, eta urteotan gauzatxoak egiten ari direla.

Beraz, kezka orokorrei bidea emanez Esti Iturriak esan zuen ez dela aurrerapenik ikusten.  Alicia Gomez-ek azpimarratu zuen dantzaren alorrekoak praktikan bizitzera ohituta gaudela, eta erakundeekin harremanean badugula sentsazioa praktikoak ez izatearena.

Pello Gutierrez-ek esan zuen gaur egun dagoen difusio mailari eusteko publikoarekin dagoela erronka handiena, orokorrean aurrekontuen jaitsiera handia izaten ari dela, baina kulturan, orain arte, eutsi zaiola.

Erakusketa eta difusioa

Behin barruak piskat hustuta (gerorako ere zerbait geratu zen) puntu zehatzei heldu genien, eta erakusketa eta difusioa sustatzeko gaiari heldu genion. Pello Gutierrez-ek bi ekimenen berri eman zigun, batetik Sarea eta Eskenaren arteko elkarlan bat, publikoen plan bat. Bestetik, Kulturklub, ikusle klub bat autonomia erkidegoaren eremukoa. Ikuskizunen eta kulturaren promoziorako bulego bat ere martxan jarriko dela iragarri zuen. Sarean dantzako programazioak presentzia handiagoa izatea gai konplexua dela, sarearen izaera anitza eta askea baita.

Difusioa-erakusketa alor  honetan, nire iritziz, kontuan hartzeko hitza "ireki" zela aipatu nuen nik. Katalogoak ireki, guneak ireki, estiloak ireki, baldintzak ireki, eta diru-poltsak ireki! Alegia, dantzaren katalogoa proposamen guztietara ireki dadila (tradizionala barne!), dantza zirkuitua ez dadila bakarrik antzokietara begira babestu (plazak eta frontoiak ere bai!), dantza estilo guztietara ireki, profesionala izatea moduko baldintzak ezabatu, eta batez ere, diru gehiago jarri difusio laguntza horiek dantzaren alor guztietan eraginkor izan daitezen, eta ez bakarrik garaikidean.

Dokumentazio zentroa

Bigarren puntua Dantzaren dokumentazio zentroari buruzkoa zen. Sektoreak urte asko daramatza honen beharra aldarrikatzen, eta aurretik Kulturaren Euskal Planean ere jaso zen, nahiz eta azken orduan ere, azken unean balioz hustu eta zentro bat bultzatu beharrean dokumentazioaren egoeraz azterketa bat bideratu zen. Oraingoan, berriz ere talde eragileak lehentasunen artean jarri genuen premia hori, zehazki horrela jaso zen: "Diseñar y poner en marcha un archivo documental de la danza tradicional (Centro de danza o cultura, escena tradicional)".

Kultura Sailak horretarako batere asmorik ez duela argi erantzun zuen. Pello Gutierrez-en hitzetan, "Ez dugu zentro fisiko berririk eraikiko, ez kulturan ez industrian. Joera guztiz kontrakoa da, konpaktaziokoa."

Dantzaren dokumentazioari dagokionez, hauxe da Jaurlaritzaren Kultura Sailak egindako proposamena: "generar y alimentar un recurso digital, integrado en espacios ya puestos en marcha como la Biblioteca Digital de Euskadi". Horretarako 40.000 euroko aurrekontua aurreikusten zuen Kultura Sailak.

Berriz ere nahiko gogor hitzegin nuen gai honen kontura. Sektoreak lehentasuna zein duen argi markatu du eta horren aurrean adarra jo nahi zaiola iruditzen zait. Eusko Ikaskuntzak Jaurlaritzaren enkarguz egindako ikerketa lan bat dago euskal dantzaren dokumentazioa non eta zein egoeratan dagoen deskribatzen duena. Bilduma pribatu, txiki eta itxietan erabat barreiatuta, katalogatu gabe, artatzeko baliabide gabe, kontsultatzeko aukerarik gabe... 2009an, Eresbil (euskal musikaren dokumentazio zentroa) dantza dokumentazio fondo bat sortzen hasi zen Jaurlaritzarekin adostuta (lata handia emanda lortu genuen hori). Helburua zen, fondo bat sortzen joatea eta noizbait dantzaren dokumentazio zentro bat sortzeko aukerarik izanez gero, fondo hori bertara bideratzea. Alegia, Eresbil, erabat eskuzabal jokatuz, balizko dantzaren dokumentazio zentro baten "haztegi" lanak egingo lituzke. Fondo hori martxan jartzen 6.000 jaso zituen Eresbilek 2009an EJ-tik. 2010ean ere bai. Eta 2011an ukatu egin zaio laguntza hori.

Hori salatu eta digitalizaziorako aurreikusten zituzten 40.000 euroak Eresbilera bideratzeko eskatu genuen. Dantzaren alorrean, lehentasuna bilketan baitago orain, eta digitalizazioa aurrerago ere egin ahal izango baita.

Kultura Saileko ordezkariak jaso zuen eskaera, baina ez dakigu zer erabaki hartuko duten horren gainean.

Dantzaren baliabide guneak

KEP-ean proposatu ziren Dantza Etxeak daude ekimen honen abiapuntuan. Gipuzkoan, hari horri tiraka sortu zen Dantzagunea Artelekun (baina Diputazioa bakarrik geratu da horrekin, Jaurlaritzak ez baitu babestu) eta Bizkaian, Bizkaiko Foru Aldundiaren ekimenez Dantza Gune izeneko zerbait sortzekotan dira.

Jaurlaritzaren Kultura Sailaren esanetan, erakundeen arteko adostasuna zaila da alor honetan, eta ezer egin baino lehen azterketa bat, diagnostiko bat eta proposamen zehatz bat egin beharko litzateke. Gainera, sailak ez du bere gain  hartu nahi ezer eraiki eta antolatzeko, baizik eta ekimen pribatuak izan daitezela.

Pello Gutierrez-en iritziz Sormen Fabriketan badago informazio-gunea eta sorkuntzarako eremua. Imanol Aranaren iritziz ordea, dantzak behar espezifikoak dituen sektorea da.

Eztabaida nahasia izan genuen, baliabide gunea zer den eta zer ez, ikuspegi desberdinak baigenituen. Pello Gutierrez-en iritziz gai hau ondo pentsatu beharra dago, eta norbaiti enkargatu behar zaio horri buruzko azterketa eta gogoeta egitea.

Alegia, hirugarren puntu honetan ere ezer gutxi.

Dantza ez da lehentasuna

Bost ordu-terdiko bilera izan zen, eta azken sentsazioa, nire aldetik, etsipen handikoa izan zen. Nire ondorioa da Eusko Jaurlaritzaren Kultura Sailarentzat dantza ez dela lehentasunezko alorra, ez duela kezkatzen askorik, eta orain bertan dauden sustapen lanak nahikoa eta sobera iruditzen zaizkiola.

Sektorea ez dago batuta, errealitatea eta iritzi desberdinak bizi ditugu, eta gure artean ez gara ados jartzen diagnostikoan eta soluzioetan. Adibidez, dantza sustatzeko (sorkuntza, ekoizpena, birak eta formazioa) diru-laguntzak handitu behar direla esaten badu norbaitek, dantza garaikideko kideek erantzuten dute lehenengo orain ematen diren diru-laguntzak berraztertu behar direla, disfuntzio batzuk gertatzen ari direlako. Arrazoi izango dute, baina dantza tradizionala erabat baztertuta dago laguntza horietatik, eta ondorioz, ez badira handitzen reformulazio horretan ez dute onartuko beste estilorik sartzea, diru-poltsa bera askoz talde gehiagorekin konpartitzea ekarriko bailuke. Beraz, gure arteko eztabaidaten sartzen gara, eta administrazioa lasai, tenis partidari begira.

Dantzaren sektoreak interlokuzio bakarra ez izatea aitzaki ederra bihurtu da Eusko Jaurlaritzarentzat azken urteotan. Gure artean ados jartzen ez garenez, ez du ezer egiten eta listo. Nire ustez, justu kontrakoa izan beharko litzateke. Elkarrekin ados ez jartzea eta proiektuak adostu eta bultzatzeko gaitasunik ez izateak, dantzaren alorra zein desegituratuta dagoen erakusten du. Alegia, premia larriak dituela, eta horren aurrean, sektorea gai ez dela ikusita, administrazioak arreta berezia eskaini beharko lioke.

Euskara: enigma europarra izeneko izeneko dokumentala grabatzen ari dira egunotan. ETBn eskainiko da abenduaren 3an, Euskararen Eguna dela eta. Hasier Etxeberriak eman du horren berri Zuzeu albistarian eta grabatutako irudietako batzuk jarri ditu bertan: Lekeitioko Kaxarranka Bilbon, Guggenheimen, armiarmaren ondoan. (Bide batez, Asier Uskola bera ageri da kaxa gainean dantzan eta Arkaitz Pascuas kaxa eusten .)

KAXARRANKA Guggenheim Museoan from H. Etxeberria on Vimeo.

Honetara ere  ohituta gaude, alegia, euskararen jatorria aztergai duen dokumentalean dantza irudi batzuk ikustera. Ez dakit zein erabilera sinboliko eman nahiko dioten dantzari dokumental horretan, baina maiz, horrelakoen bidez iradoki nahi izaten da gure dantzak hain desberdinak eta bereziak izanik, euskararen izaera bakana irudikatzen dutela.

Hamaika aldiz erabili izan dira euskal dantzak euskararen eta euskaldunon izaera berezi horrekin lotuta. Ondorioa da, euskal dantzen jatorriaz mitoa eraiki eta mito hori topiko bihurtu dugula. Beraz, oraingo dokumental honetan bezala, estereotipo eraginkorra da dantza irudiak jartzea euskararen jatorria aztertzen duen dokumental batean.

Dantzaren alorrean apurtxo bat sakontzeko ahalegina egin duen edonor konturatzen da topiko horrek errealitatea erabat desitxuratu duela, baina hain dago errotua estereotipoa ez dagoela amaren semerik horri buelta emango dionik.

Non daude ikertzaileak ?

Jakin nahiko nuke zenbat hizkuntzalarik daukan euskararen jatorria profesionalki ikertzen aritzeko aukera. Zenbat milaka lagunek egin dituzten euskal filologia ikasketak eta zenbat lanpostu dauden euskararen ikerketarekin lotuta. Horren aurrean, argi eta garbi esan beharra dago, mundu osoan ez dagoela ikertzaile bakar bat ere dantza ikasketak egin (koreologia, etnokoreologia,...) eta profesionalki euskal dantza aztergai duena. Urbeltz, Irigoien eta abarren lana ikaragarria izaten ari da, beren burua beren kasa prestatu eta beren ogibide eta familiei lapurtutako denboran egina. Fdez. Larrinoa, Sanchez Ekiza, Itzaina eta enparauek, beren unibertsitate ibilbideetan (antropologia, musikologia, gizarte zientziak...) saiatu dira tarte bat eskaintzen dantzari. Baina ezin koska egin bete-betean gaiari, beti pasadan. Horietako batzuk lan ikaragarriak egin badituzte ere, euskal dantzaren alorrean ez daukagu formazioz eta dedikazioz horretan aritzen den ikertzaile profesionalik.

Euskal dantzaren jatorria, bilakera, historia, jasotako eraginak,... dena dago aztertzeko eta ikertzeko. Dantza klasikoaren jatorrian euskal dantza dagoela esaten dugu harro-harro, eta ez dago ikerketa alu bat bera ere hori frogatzen duenik. Horren inguruan dagoen lan bakarrak (Urbeltz-ek, 1994an Bailar el Caos-en argitaratutakoak) oso bestelako ikuspegia eskaintzen du, baina inork ez du bide hori sakontzeko prestaketa eta denborarik. 1661an Parisen, lehen ballet konpainia sortu zenean bertan 20 euskal dantzari zeudela dakigu, baina ez dakigu ezer gehiago horretaz, ez delako ikertu.

Euskal dantzaren enigma  

Baldintza horietan, amorragarria ere gertatzen da Euskararen enigma europarra moduko dokumentaletan dantzak jokatzen duen papera ikusi eta dantzak berak atentzio propiorik ez izatea. Dantza enigma horren parte bada, zergatik ez daukagu hori aztertzen duen ikertzaile bat bera ere? Zergatik ez dago euskal dantzak aztergai dituen institutu bat? Zergatik ez dago EHUn euskal dantza ikergai duen sail bakar bat ere ez (eta hori errektorea dantzaria dugula!)? Nola da posible, gure nortasunaren sinbolo bihurtu dugun horri buruz ezertxo ere ez jakitea eta ezta jakiteko asmorik ez izatea? Hori bai dela Euskal dantzaren enigma...