Edukira salto egin | Salto egin nabigazioara

Tresna pertsonalak

Eibarko peoria, San Blasa baino hobia
Hemen zaude: Hasiera / Blogak / Dantzing

Ipurbeltz

Oier Araolaza 2014/09/12 10:40
Belea ikusi eta muturra okertu, dena da bat. Zozoa naiz, bai horixe, eta zurikeriatan saiatu arren, abilagoa naiz belzten orroa. Hizkuntzalariak deskribatze lanetara mugatu beharko luketela pentsatzen duenetakoa naiz, eta hizkuntzaren eguneratze, berritze eta sortze lanak hiztun eta sortzaileen mihi eta teklatuen esku utzi beharko lituzketela. Hori hitz bidezko hizkuntzari dagokionez. Noski, dantzan ez. Hori beste kontu bat da. Dantzariak eta sortzaileak ezjakinak badira, ezin ba haien esku utzi gure hizkuntzaren —euskara badut aho hizkuntza, euskal dantza dut gorputz hizkuntza— bilakaera eta gainbehera.
 Ipurbeltz

(c) Laurita Siles / http://folklorenomada.com/

Beleok sarri egiten diguzue orro ipurbeltz zozo koittaduoi. Euskal dantzak berritu behar direla, eta edozein ergelkeria koreografiko atsegin dut batez feisbukizatzen diguzue. Alperrik da sasi-koreografia baten egiturazko ahuldade eta sortzezko pekatuak agerian uztea: sustrai eza, inkoherentzia koreografikoa, sintaxi okerra, itxurakeria eta hutsaltasuna, tradizioaren ezagutza ezaren goratzea,… Belearen plastakoak putzada batekin eraitsiko dizu gaztelua: Ba niri gustatu zait. Zu tradizionalista bat zara.

Zozo-aberrian edozein zozok edozein zozokeri asmatzea, eta horrela eraberritzeko hain premia larria duen euskal dantza zaharkitua eguneratzea, eraldatzea, birsortzea bikain iruditzen zaio beleari. Baina eutsi ondo mokoa bele-aberrian sartzeko tentaldiaren aurrean. Euskararen eremua gauza serioa da, hamaika zaindari zinpekok, osok, urgazlek eta hooliganek babestua. Mendikleta ez, hori ez dator bat hitz berriak sortzeko hizkuntz irizpideekin. Eta trash. Edozein zozokeri proposatuz gero, Olasagastik letxe aizkoratuko zaitu beleak: tradizioan ez da inoiz horrela esan. Eta kitto. Kroa. Igela? Zozoa!

Tradizioa. Ja. Zozook erabateko ezjakintasunetik baztertu edo aldatu, eraldatu, berritu, berrasmatu beharko genukeena lege ukiezina da ezagutza gainezka duen bele-aberrian. Zozo tradizionalista honek uste du euskal dantza berritzeko, eguneratzeko, sortzeko eta birsortzeko, euskal dantza bera, bere gramatikan eta lexikoan, semantikan eta morfologian ongi ezagutu beharko genukeela. Ez dugu ezagutzen, ez. Ezta urrik eman ere. Beleak uste du bele-aberrian euskaran adina ikertzen eta inbertitzen dela dantzan zozo-aberrian. Dantza ikertzen eta aztertzen dagoen zozo bakoitzeko mila bele daude euskara aztergai eta ikergai dutenak, unibertsitate, akademia, eskola, erakunde publiko, bolondres elkarte, enpresa profesional eta ongintzako fundazioetan. Zozo-dantzariak, onenera ere, atsotitz eta kanta zahar batzuk ahots inpostatuz deklamatzera iristen gara. Kroa.

Argia astekaria, 2014-09-12

Gregorio Monreal: "Gure ereserkia minuetto bat da, burua makurrarazten duen dantza mota hori"

Oier Araolaza 2014/08/01 11:10
Grazia egin dit esaldiak. Sinboloen eta gizartearen arteko loturak lausoak izaten dira maiz, arbitrarioak ere bai, baina beste batzuetan badirudi txakurra eta nagusiaren arteko esaera —berandu baino lehen txakur orok bere ugazabaren tankera (ala alderantziz da? ;-) hartzen duela— bete egiten dela.

Gregorio Monreal Nafarroako gizarteaz hizketan ari da Argia astekarian Reyes Ilintxetak egin dion elkarrizketa mamitsuan, eta nafar gizartearen otzantasuna azpimarratzeko sinbolo musikal bat, Nafarroako ereserkia, dantzan nola gorpuzten den kontuan hartuta metafora zorrotz bihurtu du:

"Nafar gizartea otzana da, uste daitekeena baino otzanagoa. Gure ereserkia minuetto* bat da, burua makurrarazten duen dantza mota hori."

Orain hilabete pasa argitaratutako elkarrizketa da, baina bere garaian irakurtzeko astirik gabe gorde nuen (Gregorio Monreal lehen mailako erreferente intelektualtzat daukat) eta udak horrelako harribitxiak oparitzen dizkigu.

Kultura Auzolanean: Kulturaren Euskal Plana 2014-2015 aurkezpena

Oier Araolaza 2014/03/25 18:07
Bilbon izan naiz gaur, Eusko Jaurlaritzaren Kultura sailak egin duen Kultura Auzolanean planaren aurkezpenean. Kulturaren Euskal Planaren oinordeko izateko asmoz abiatu duten egitasmo honen nondik norakoak azaldu dituzte Kultura saileko arduradunek, eta horren inguruan lehen inpresio trukea izan dugu.
Kultura Auzolanean: Kulturaren Euskal Plana 2014-2015 aurkezpena

Bilbo, Kultura Auzolanean aurkezpena, 2014-03-25. Joxean Muñoz, Gonzalo Olabarria eta Iñaki Lopez de Aguileta ageri dira irudian. Ezkutuan geratu dira Clara Montero eta Josean Urdangarin.

Joxean Muñoz, Eusko Jaurlaritzako Kultura sailburuordeak eman ditu argibide eta azalpen gehienak. Bere ondoan ziren Clara Montero, EJko Kultura sustatzeko zuzendaria, Gonzalo Olabarria, Bizkaiko Foru Aldundiko Kultura zuzendaria, Iñaki Lopez de Aguileta, Bilboko Udaleko kultura zuzendaria, eta Josean Urdangarin, Eusko Jaurlaritzako Kultura saileko teknikaria. Albo batean, baina dena gertutik jarraitu eta jasotzen Itziar Camara, planaren kudeaketaz arduratzen den Kualitate Lantaldekoa. Entzuleak 50 lagun inguru izango ginen, kulturaren alor desberdinetakoak, kulturgileak eta kudeatzaileak.

Aurrekariak eta prozesua

Kultura Auzolanean planaren aurrekariak azaldu ditu Joxean Muñoz-ek. Kulturaren Euskal Plana mugarri garrantzitsua izan zela, lan egiteko modu berri bat ekarri zuena eta erakundeak eta sektoreak elkarlanean jarri zituena. Horren segida egokitua izan zela Kulturen Herritaren Aldeko Kontratua, eta horien ondotik datorrela oraingo Kultura Auzolanean hau. Oraingoan, operatibitateari eman zaiola lehentasuna, sektoreekin harremanean izanik, lanaren eremua mugatu eta bi urteko epean urrats nabarmenak gauzatzeko egokiak izan daitezkeen proiektuak adostu, eta indarrak horietan metatzeko borondatea dagoela.

Joxean Muñoz-ek azaldu duenez, erakundeen arteko mahaian, hiru diputazioekin, hiru udal nagusiekin eta Eudelekin lanean aritu dela Jaurlaritza, eta hor adostu direla datozen bi urteetarako lehentasunak. Guztira hogei gai hautatu dira, erdiak 2014an urrats nabarmen bat izan beharko luketenak, eta beste erdiak 2015ean argiratuko liratekeenak. Hurrengo urratsa plan hau ezagutzera eman, eta kultura eragileen eta herritarren ekarpenak jasotzeko epea irekiko dela, hilabetez, bihartik hasita.

Proiektu zehatzak

Segidan, Joxean Muñoz berak eta Clara Monterok, proiektu zehatzak azaldu dituzte. Dantzari dagokionez bi proiektu daude jasota planean: Dantza tradizionalaren artxiboa garatzea eta Dantza Etxeak sendotzea. Beste proiektu batzuk aipatzearren musikan Musika Bulegoa sortzea aurreikusten da, antzerkian Sarea ereduari buruzko gogoeta estrategikoa egitea, ikus-entzunezkoetan teknologia eta formato berrien ondorioz sortutako negozio-eredu berrietara egokitzeko neurriak hartzea, zinema euskaraz atala indartzea, e.a.

Josean Urdangarin-ek azaldu digun nola izango den planari ekarpenak egiteko aukera, bihar (martxoak 26) argitaratuko den www.kulturaauzolanean.net webgunearen bidez (badirudi martxan dagoela dagoeneko), eta bertan izango dugula eskura planari buruzko dokumentazio osoa.

Nire ekarpenak eta iruzkinak

Azkar eta zehatz egin dituzte aurkezpenak hizlariek, entzuleok gure galderak eta ekarpenak egiteko aukera izan genezan, eta eskertzen dut hori. Parte hartze txanda ireki denean nik zenbait kontu aipatu ditut. Hasteko nire harridura azaldu dut, euskal kultura larrialdi une batean antzematen dudalako eta aurkeztu berri diguten planak ohiko jardunbidekoa dirudielako, eta ez dirudiela larrialdi egoera batek eskatzen duen urjentziazko erantzuna. Bestetik, plana agintaldiaren lehen zatia iragandakoan aurkezten zaigula eta horren inguruko arrangura agertu dut, erakundeek beraien proiektua adostuta eta sektoreari aurkeztu orduko bertan eragiteko ahalmena mugatuta geratzen dela. Kulturaren Euskal Planaren bertuteetako bat hasieratik sektoreen hitza aintzat hartu izan zela aipatu dut, Kultura Herritarren Aldeko Kontratuan plana gobernuak egosi zuela eta ondoren aurkeztu zitzaigula, eta orain ere tankera bera hartzen diodala.

Ondoren, Jaurlaritza honetan Kultura saila Hezkuntza sailarekin batera egokitu dela aipatu dut, eta horrek konpartitzen ditugun proiektuetan eraginik izango ote duen ikusteko dagoela. Zehazki, Arte Eszenikoen Goi Mailako Eskolaren proiektua aipatu dut, Hezkuntzari dagokion eskuduntza izanik, kultura sektorearen bete-betean eragiten dion gaia baita, eta hain zuzen ere proiektu hori bultzatzen arte eszenikoen sektore aritu dela hainbat urtez, eta ea oraingoan benetan martxan jartzen den. Sorkuntza fabriken proiektuak berdefinitzeko ekimenarekin ados nagoela ere esan dut, aurreko legealdian argazki latza eskaini baita horretan, alde batetik diru publikoarekin sorkuntza fabrikak bultzatzen ziren bitartean beste aldetik sorkuntza fabrika eredugarria zena, Kukutza eraitsi baita. Azkenik, webgunean ekarpenak jasotzeko epea mugatua dela eta hor idazteko har ditzakegun lanek mereziko ote duten galdetzen nuen, alegia, zenbateraino hartuko diren aintzat.

Kultura sailburuordearen erantzuna

Joxean Muñoz Kultura sailburuordeak erantzun dizkie nire iruzkinei. Esan dit Kultura Auzolanean ez dela ez Eusko Jaurlaritzak ez beste erakundeek kulturaren alorrean egiten ari diren ez egiteko asmoa duten guztia, baizik eta zati bat bakarrik, eta beraz, ez dela egoera larri baten aurrean eman nahi den erantzuna, baizik eta proiektu zehatz batzuk epe motz batean modu operatiboan gauzatzeko egitasmoa. Horrexegatik hain zuzen ere datorrela plana nahiko aurreratuta, baina kulturako sektorearekin etengabe daudela harremanetan eta ondotik ere elkarlanean jarraitzeko asmotan direla.

Hezkuntza sailari buruz esan du ataka gaiztoan dagoela, orain arte hezkuntza sistema garatzeko izan duen autonomia bera kolokan dagoelako eta argi gorri guztiak horri begira piztuta daudela, baina Kultura sailean ere Eszenikaren proiektua gertutik jarraitzen ari direla, eta badakitela legedi aldaketak ikasketa planetan eragindako egokitzapenak burutzen ari direla orain Hezkuntza sailean. Sorkuntza fabrikak definizioz ekimen pribatuko jardunbideak direla eta azterketa sakona behar duela lan lerro horrek, eremu estrategikoa baita gainera. Ekarpenak egiteko mugaren helburua operatibitateari lehentasuna ematea dela, eztabaida eta gogoeta sakon eta irekietan galdu gabe proiektu zehatzak aztertu eta bultzatu ahal izateko.

Parte hartzea

Beste zenbait ekarpen izan dira ondoren, Euskal Aktoreen Batasuneko Gabriel Ocinak eta beste kide batek hitz egin dute, adibidez komunikazioaz, Euskaltzaleen Topaguneko Manuk euskarazko kulturgintza eta horren sustapena bereziki babestu beharra aipatu du, artxiboen elkarteko ordezkariak beraien elkartearen ekarpenak aintzat hartzea eskatu du, e.a. Nik, bigarren parte hartze bat izan dut eta bertan aipatu dut poztu naizela erakundeen arteko mahaian Eudel dagoela jakiteaz, Kulturaren Behatokiko txostenek erakusten duten moduan, kulturan kontsumoan, kopuru totaletan udalek, herrietako udalek egiten dutela kopuru altuena, eta krisiak ere haiei, eta ondorioz, kultur kontsumoari eragiten ari diela nabarmenen, eta beraz, udalen ahotsa oso garrantzitsua dela kultur planetan. Bestalde, Kulturaren Euskal Kontseiluaren funtzionamendua eta eraginkortasuna nik ezagutu dudan aldian eskasa izan dela, eta kontseiluaren zereginak eta funtzionamendua ongi aztertu beharko dela, ezertarako balio ez duen organo bat izan ez dadin.

Ez dakit astirik hartu ahal izango dudan hilabete honetan Kultura Auzolanean webgunean ekarpenak egiteko. Lehen begiratuan konturatu naiz dantzako bi ekintza asmoak 2015. urterako osatzea aurreikusita daudela. Bestalde, Ondare ez-materiala babesteko plana aurreikusten da, eta jakin mina sortu zait horri buruz.

 

Gai honekin lotuta aurretik idatzitako sarrerak:

Emakumeak Euskal Herriko inauterietan

Oier Araolaza 2014/03/21 09:35
Emakumeak inauterietan gaiaren inguruan argazkiak egiten aritu da inauteriz inauteri Gari Garaialde argazkilaria. Argazkiei laguntzeko testu bat idaztea proposatu zidan Garik. Lan horren emaitza argitaratu du orain Argia astekariak: Emakumeak Euskal Herriko inauterietan.
Emakumeak Euskal Herriko inauterietan

Altsasu, 2014ko Martxoaren 4a. Momotxorroa. Argazkia: Gari Garaialde / BostokPhoto

Hementxe argazki-erreportajea:

Nire testua:

Inauteria transgresioa, urraketa, haustura da. Gure nortasuna ezkutatu, eta beste norbait izatera pasatzen gara, beste zerbaitetan transformatzen gara. Mozorrotzean gure eguneroko identitatea ezabatzen dugu, eta tarte batean, beste zerbait izatera jolasten gara. Egunerokoan kateatuta bizi diren norbanako arruntak izateari utzi eta ametsetako zein amesgaiztoetako mozorroak izatera pasatzen gara. Zintzotasun aspergarria utzi eta anonimatuak ausart, zirikatzaile, lotsagabe, transgresore izateko aukera eskaintzen digu.

Orensetik Dalmatiara eta Sardiniatik Nafarroara dago zabaldua hartz bortitz, arlekin koloretsu, joaldun zaratatsu edo dantzari apain mozorrotzeko ohitura. Eta emakume. Emakumea, edo haren irudia bederen, behin eta berriz ageri zaigu inauterietan. Gizonek maite dute emakume mozorrotzea, andre nobia aingeruar edo emagaldu likits, trabestismoa gozagarri zaie gizonei. Soineko, ileorde, ezpain margotu eta titi parea soinean, beren gizontasuna zalantzan jarri gabe emakume jantzi eta emakume gorpuzteko aukera ederra eskaintzen dio gizonari inauteriak. Gizon nortasuna, bere genero duintasuna urratzeko kezkarik gabe gainera. Are gehiago, gizontasuna aldarrikatzeko ere baliagarri izan liteke. Bai, emakume irudia ohikoa da inauterietan, gorpuzten duena gizonezkoa baldin bada.

Beste kontu bat da emakumeak mozorro festan parte hartzea. Transgresioa gizonezkoen barruti esklusiboa bailitzan formulatzen dugu mozorro festa. Askatzailetzat saltzen dugun errituala, gizonezkook gizartean dugun posizio hegemonikoa sendotzeko baliatzen dugu. Lan erritmoarekin hautsi dezakegu inauterien bidez; Zer esanik ez seriotasunarekin, ordenarekin, isiltasunarekin, otzantasunarekin... Baina genero bereizketa ukiezina zaigu nonbait. Hausturari mugak, genero mugak jartzeko, asmatzeko gai garela erakusten dugu inauteriaren bidez.

Inauteriaren askatasuna Atenaseko demokrazia zaharraren pareko gertatzen da. Politikoki aitzindaria zen Greziako sisteman hiritar guztiek zuten gobernu erabakietan parte hartzeko eskubidea. Hiritarrak gizonezko libreak soilik ziren ordea, emakume eta esklaboek ez zuten txartelik zozketa horretarako. Eta hortxe bertan daukagu jarrita zepoa orain ere. Tradiziozko festaren pedigria aldarrikatu nahi duten zenbait inauteritan, anabasaren erdian arauak, genero bazterketa gauzatzen jarraitu ahal izateko arauak, asmatzen dituzte oraindik, erritualaren, sinbologiaren edo tradizioaren izenean. Noiz eta araurik gabekotzat aurkezten dugun aroan bertan.

Mozorrotzea akzio transformatzailea da. Aztikeriak ez du sobera irauten, ordu batzuk, egun batzuk gehienez, hordialdiaren arrastoa desagertu arte. Baina magia indarrean den tarte horretan, oskolaren eraldaketak identitate berria eskaintzen digu. Ordura arte gurea izan denarekin zerikusirik ez duen nortasun berria daramagu soinean eta mozorroa jokatzen dugu inoiz besterik izan ez bagina bezala. Mozorroak ez du gurekin lotura handirik, ez da gu, eta tamainaz aparte, ez dauka gure antzik ere.

Txirikorda atzerakoi absurdoa da zenbait mozorro janzteko genero mugak jartzen ibiltzea. Edozein testuingurutan ulergaitza dena, zentzugabea bihurtzen da inauterietan. Udalak desfilea antolatzea da inauteri bat hiltzen saiatzeko estrategia on bat. Beste bat, mozorrotzeko arauak ezartzea. Eskerrak aratusteak arau hauste bihurtu nahiak inauteri gehienetarako sarbidea eskaini dien emakumeei.

Mari Domingi ez! Queer-Olentzero bai!

Oier Araolaza 2013/12/09 15:05
Maite zaitugulako esaten dizugu ez zaitugula Olentzeroren ondoan nahi (gutxiago azpian!), ez zaitugu laguntzaile moduan gura, ez zaitugu inoren bikote moduan desio, ez zaitugu binarismoaren osagaitzat nahi.

Aritz Ibañez-ek idatzitako Maridomingi Go Home! sarrerari erantzuten hasi naiz, baina gehiegi luzatu eta azkenean blogera ekarri dut. Mari Domingirekin egiten ari garen hankasartzearen salaketan sakontzera nator.

Olentzerotik Bizar Zurira

Ezin da ulertu Mari Domingiren sorrera eta hedapena, Olentzero beraren bilakaera eta transformazioa kontuan hartu gabe. 1950eko hamarkadan Olentzero Lesakatik Iruñera eraman eta ondoko hamarkadan Ikastolek Euskal Herri osora hedatu zuten. Orain zazpi urte idatzitako "Nor zara zu, zer egin duzu Olentzerorekin?" artikuluan salatu nuenez, Olentzero pertsonaia zarpail, desatsegin eta mozkortia, papa-noelizatu egin dugu. Sinkretismo horren ondorioz, orain Bizar Zuri iragartzen digutenean ez gara gai jakiteko Santa Klaus edo Olentzerotaz ari zaizkigun. Total, ba al dago alderik?

Olentzeroren liftinean kultura popular bigun, politikoki zuzen eta ekonomikoki salgarria hezur-muinetaraino sartu digu merkataritza industria ipar-amerikarrak. Euskaldunok asmatu genuen Gabonetako iruditeria ñoño eta otzanari iskin eginez, erakarmena eta beldurra batera pizten zituen pertsonaia zakar eta misteriotsua festa mengelaren erdian ezartzen. Baina ez gara gai izan Eguberri globalizatuen homogeneizazio erauntsiari aurre egiteko. Olentzero Santa Klausekin fusionatu zaigu.

Festaren infantilizazioarekin, gero eta umeagoentzat, gero eta produktu txepelagoak nola ekoizten ditugun ederki salatu zuen Xabier Etxabek Haur-folklorea ala folklorearen infantilizazioa? artikuluan, eta Olentzeroren transformazioa horren adibide garbia da. Festak umeentzat eraldatzeak ez die ez umeei ez gizarteari mesederik egiten. Ustez umeen hobe beharrez egiten den guztia ez da umeen onerako gertatzen. 

Mari Domingi

Eta berdintasunaren izenean egindako guztia ez da berdintasunarentzat mesedegarri gertatzen. Mari Domingiren asmakuntza, Olentzeroren alboan, emakumezko erreferente bat eskaintzeko egin da. Baina Aritz Ibañezek salatu bezala, "bilatzen diren baloreen kontrako" ondorioak ditu honek. Olentzerori bikotea asmatu diogun unean bertan, Olentzeroren beraren genero marka finkatu dugu.

Domingi eta Olentzeroren artean sortu den familia eredu tradizionalak ere sortzen du kezka. Leire Narbaizak eibartarrak zerrendan esanak: "Mari Domingin Fuera!!!! Olentzero seguru mutilzaharra dala!!! Mari Domingin asmatziak ez dau bikote tradizionalan alde egitten? Olentzero ezin da promiskuoa izan, edo bakartixa, edo......homosexuala?"

Bai, nire ustez Olentzero mutil-zaharra, ezkondua, banandua, ezkondu gabe elkartua zein alarguna, lagun-zalea zein bakartia izan daiteke, heterosexuala zein homosexuala, gaya zein lesbiana...  Bai, lesbiana ere bai. Orain bost urte eibartarrak posta zerrendan idatzi nuen "lehenago edo beranduago Mari Domingik aldarrikatuko du berak ere baduela Olentzero izateko eskubidea".Orduan ez neukan Leitzako Orantzaroaren berri. Leitzako Orantzaroa.2010eko abenduan Leitzako Kultur Taldeak Orantzaroaren inguruko hitzaldia antolatu zuen, eta bertan, garai batean Orantzaroa emakumezkoa ere izaten zela azaleratu zuten. Alegia, Mari Domingi Olentzero izan daitekeela, ez daukala bere laguna izan beharrik.

Irudian: Orantzaroa, Leitzako Kultur Taldea.

Mari Domingi, izan zaitez Olentzero!

Maite zaitugulako esaten dizugu ez zaitugula Olentzeroren ondoan nahi (gutxiago azpian!), ez zaitugu laguntzaile moduan gura, ez zaitugu inoren bikote moduan desio, ez zaitugu binarismoaren osagaitzat nahi. Ez daukazu bizarrik jarri beharrik, baina ez daukazu XVI. mendeko emakumeen soinekorik jantzi beharrik ere. Ez daukazu gizona izan beharrik, eta ez daukazu emakumea izan beharrik ere. Baina ez zaitez izan Olentzeroren laguna! Izan zaitez nahi duzuna, izan zaitez Olentzero, izan zaitez gure Queer-Olentzero! 

 

Erreferentziak:

 

    Likinkeriaren bitsa

    Oier Araolaza 2013/12/02 13:15
    "Kazuelan erlea legez, mordo batean gizon eta andreak nahasian" deskribatu zigun dantzaldia Madariagak. “Mutilak eta neskak, guztiak, zintzotasuna galtzeko prest” joaten zirela festara. Mutilak neskaren aurrean “mila keinu indezente” egiten zituzten “hezi gabekoak, asto basatiak” ziren. Neskak “bularrak berariaz jasota, edo armatuta, edo paparra agerian” agertzen zirela dantzara. Haien aurrean “zenbat eta indezentzia gehiago” egin, hainbat pozago izaten zirela, “labankeriaren eta likinkeriaren bitsa” zeriela. Bartolomek esaera gaiztoaz definitzen zituen: “Ez zaio beleari usoa esaten, ez bada belea”.


    Dantzaldia hasi eta “nahi duenak nahi duena egiteko ordua da” irakurrita irudimena hegan. “Lizunkeriaren sua eta kea da nahaste horretan entzuten eta ikusten den guztia”. Ni zur eta lur. “Begirada eta jarrera likitsak. Musu emateko keinu eta oratze lohiak. Gorputzarekin elkar jotze lizunak. Eta hori guzti hori, dantza bakoitzean, geratu gabe, neskak mutilari eta mutilak neskari”.

    Juergasmoaren gailurrean bi dantza bereizi zituen Madariagak. Lehenengoan, “dantza arinean, oin biak laban eginda, plazaren erdian jausita geratzen dira andrazkoak”. Jendea “begira, txaloka”. Bigarren dantzan “noiz aurpegiarekin, noiz besoekin, noiz sabelekin, noiz alboekin” elkar ukitu eta jotzen, “bai neska eta mutil, keinu lizun eta lotsagarriak galdetu gabe egiten dizkiotela elkarri”.

    Dantzaldia bukatuta, garrasi, txilio eta birao artean, neska-mutilak elkarri oratuta “doaz plazatik etxera, aldi batean nahasian eta mordoan oihuka, deiadarka, barrez eta oratuta, lizunkeriaren festa eta hatsa dariela”. Plazatik ateratzean “neskak, halakoak izan arren, askotan koloreak gorrituta” zetozela zioen Madariagak: “euren iduneko zapiak askatuta eta burukoak okertuta, ikusi gabe sinetsi ezin daitekeen moduan”.

    Ohikoak omen ziren “irteera zikin horretan neska eta mutilen artean, nork nori asko ez dakiela nahasian, zirri ukitze lohiak, oratze lizunak, eskuka likitsak, bekaturako gonbiteak eta beste lizunkeria asmoak”. “Horra hemen nola egiten diren plazetako festak” dio Bartolome Madariagak. “Ez dut ezer esan gehituta. Bai asko gutxituta, zatarkeria lizun guztiak paperean ez jartzearren”.

    Orain bi mende idatzi zituen hitzok Frai Bartolomek. Soka-dantza, fandango eta arin-arin-ei buruz idatzi zituen. Nik begiratzen diot fandangoari, begiratzen diot arin-arinari eta ez dakit zer pentsatu. Ez dakit beleak ala usoak, baina bietako batek kuku egin digu!

    Argia, 2013-12-01

    Baztan-dantza, bideo biral bat ziberespazioan kateatuta

    Oier Araolaza 2013/09/13 13:04
    Gaur iritsi zait uda osteko lehen emaila txinatarrak euskal dantza egiten erakusten duen bideoarekin. Noizean behin gertuko zein urruneko lagun edo ezagun baten emaila jasotzen dut. Teklatuan dituen harridura keinu guztiekin batera, zur eta lur utziko nauen bideo bat bidaltzen didala esaten dit: "Txino batzuk euskal dantzak egiten!". Orain lau urte hasi zen hau gertatzen, eta gutxienez hilean behin errepikatzen da ordutik. Beti daukat lagun edo ezagunen bat nirekin akordatzen dena eta bideoa bidaltzen didana.

     

    Nik pozik hartzen dut. Horri esker, badakit inoiz horrelako beste bideoren bat agertzen bada bidaliko didatela, eta beraz, laguntzaile finak dauzkadala inguruan.

    Lau urte sarean

    2009ko irailaren 9an argitaratu genuen å·´å£«ç™»ä¹Â‹èˆž_å·´æ–¯åÂÂÂ…‹山谷_Baztan Dantza izeneko bideoa dantzan.com-en. Bideoarekin batera honako testua idatzi genuen: "Horra japoniar talde bat euskal dantza bat egiten. Baztan Dantza deitzen diote eta berez Baztango mutil-dantza bat da, Billantziko hain zuzen ere, baina nahiko modu berezian dantzatua. Munduko dantzen nazioarteko zirkuitoan bidea egin duen dantza da hau eta hainbat errepertoriotan agertzen da. Irudiak bitxiak dira benetan".

    Sarean dantzari buruz argitaratzen diren kontuen berri izateko zenbait tresna desberdinetan egindako bilaketetara harpidetuta gaude, eta horri esker izan genuen bideo bitxi horren berri. Bideoa irailaren 6an argitaratu zuen Youtuben gpknh erabiltzaileak, eta handik hiru egunetara argitaratu genuen dantzan.com-en. Argitaratu genuenean bideoak dozena bat ikustaldi baino ez zituen.

    Japoniar talde bat euskal dantzak egiten, txorakeria horrek ikusmina sortu zuen eta berehala hasi zen zabaltzen kontua. Biharamunean (irailak 10) Sustatun argitaratu zen eta irailaren 12an Euskalkultura.com-en. Hiru aste pasata, Iñigo Astiz-ek erreportajea argitaratu zuen Berrian: Txinan dago Baztan. Patxi Montero elkarrizketatu zuen Astiz-ek, euskal dantza bat Txinaraino nola iritsi ote zen jakin nahirik, eta horrez gain, Jhonny Kuang Bonding, Hong Kong-eko dantza irakaslearen hitzak ere jaso zituen.

    Emailez email

    Hortik aurrera oraindik bukaerarik izan ez duen emailez emaileko bideari heldu zion bideoak. Lehenengo astetan pipertu ere egiten nintzen, zenbait lagun eta ezagunek Youtubeko lotura bidaltzen zidatelako, bideoari oihartzuna dantzan.com-en eman geniola jakin gabe, eta ondorioz, dantzan.com ez zutela irakurtzen frogatuz :-( Oraindik ere, pena ematen dit horrek, bideo hori ikustera sartutako zenbaitek, akaso gustuko beste eduki batzuk aurkituko zituelako dantzan.com-en, baina horren ordez, youtubera bideratzen ditugulako... Honekin gertatutakoa ikusita ulertzen dut zergatik komunikabide batzuk youtubetik bideoak hartu eta beraien bideo-sisteman jartzen dituzten. Baina horrelakoa da sarea, eta geuk ere egingo genituen halakoak oharkabean...

    Emailez email, tarteka komunikabideetako lankideen postontzietara iristen da bideoa, eta horiek ere bitxikeria zale direnez, artikuluak argitaratzen dituzte. Dantzan.com-en argitaratu eta 15 hilabetera, 2010eko abenduan, Diario de Noticias de Navarran argitaratu zen: "La 'Mutildantza del Baztan' 'arrasa' en el país del sol naciente", eta hor bideoarekin lehen aipatutako jokaldia egin zuten, beraien sistema propiora pasa, youtubekoa jarri beharrean. Lau hilabetera, 2011ko martxoan, eitb.com-en ingelesezko bertsioan argitaratu zuten, Japanese students practice Basque dance from Baztan, hauek ere bideoa beraien sistemara eramanaz. Berriki, 2013ko ekainean, SudOuest egunkarian argitaratu dute: "Quand les Chinois s'essaient à la danse traditionnelle basque". Noski, tartean blogetan eta sare sozialetan behin eta berriz argitaratu da.

    Lau urteotan 77.000 ikustaldi izan ditu bideoak, euskal dantzari buruz Youtuben dauden bideoen artean bigarren ikusiena da, Gipuzkoako zinta-dantzaren bideo honen ondoren. Gpknh-ren Youtubeko kanalean ere Baztan dantzaren bideoa da arrakastatsuena.

    Euskaraz eta dantzan, Bietan Jarrai

    Oier Araolaza 2013/09/09 17:10
    Azkenean "Ez berbazkoak" jarri nion izenburua, baina zirriborroan "Bietan jarrai" idatzita izan nuen. Gero ez nintzen ausartu izenburu horrekin bidaltzera. Funtsean, artikuluan zera defendatzen dut, euskal kulturaren osagai nagusitzat euskara jartzean, ez berbazkoak diren kultur adierazpideak, dantza kasu, bigarren mailan geratu direla.
    Euskaraz eta dantzan, Bietan Jarrai

    Gardnerville (AEB), J.T. Restaurant.

    Euskal kulturgintzaren estrategia ildoetan dantza bigarren mailako jardueratzat hartzeak eragiten didan kezkaz aritu nintzen Argia aldizkarirako egindako azken kolaborazioan.

    Irlandarrak eta euskaldunak

    Irlandako kasuan ostera, hizkuntza ez da izan haientzat lehentasunezkoa, eta aldiz, musika eta dantzari dagokionez, irlandar kulturgintza oparo eta osasuntsu ageri zaigu. Irlandarrak oker jokatu dutela pentsa dezakegu, hizkuntzan jarri behar zituztela indarrak eta penaz ikus dezakegu nola utzi duten itzaltzen gaelikoa. Baina haiek ere beste horrenbeste pentsa lezakete gugatik, nola izan gaitezkeen euskaldunak hain axolagabeak gure musika eta dantzarekin. Hortik dator nire aldarria, "Bietan jarrai", ez al gara gai izango berbazko kulturgintza eta ez berbazkoak, biak biziberritu eta indartzeko?

    Dantzan.com-en bi horiek, euskara eta dantza, banatu ezinezko txanpon beraren bi aurpegiak direla sinisten dugu, eta ezin dugu ulertu gure dantza jarduera euskararik gabe, eta bizitza ezin dugunez dantza gabe ulertu, euskara ere ezin dantzarik gabe irudikatu. Baina dantza eta euskararen arteko harremana argi-itzalez betea da, eta azken aldian bidera etorri zaizkidan zenbait konturekin nator orain.

    Euskararik gabeko euskal dantzariak?

    Mikel Erramuzpe, Euskal Kultur Erakundeko (EKE) presidentea elkarrizketatu du Nora Arbelbidek Berrian asteburuan, eta hain zuzen dantza eta euskarari buruz ere aritu dira pasarte batean:

    Nora Arbelbide: Dantza edo koralen munduak aipatzen dituzula, gehienek errepikak ez dituzte euskaraz egiten, alta, horrek badu bere garrantzia, baina euskaraz egitea errepikak ez da baitezpada zuen irizpideetan sartzen, ez?

    Mikel Erramuzpe: Hori gure erabakia izanen da. Hori erabaki dezakegu. Gogoetatzen ari gara horretaz.

    Nora Arbelbide: Baina ez da proiektua ez laguntzeko funtsezko irizpide bat, ez?

    Mikel Erramuzpe: Behar dira ikusi proiektuak banan-banan. Ez duzu proiektu bat bestea bezala. Eman dezagun, Leinua [dantza konpainia]. Leinuako arduradunek, Roger Goienetxek eta, ez dakite euskaraz, baina gazteek bai. Gazteek euskara erabiltzen dute eta nahi dute.

    Nora Arbelbide: Baina Etorkizuna Kontzeptuak proiektuak, adibidez, non Leinuakoak badituzun justuki, errepikak frantsesez ditu. Ravel jauna ikusgarriaren aurkezpeneko testua hasieran frantsesez zen, aldatu dute barnetik batzuk borrokatu dutelako hori. EKEk lagundu du proiektu hori hasieratik.

    Mikel Erramuzpe: Arrazoi duzu azpimarratzean hori, kultur eragileetan gai hori gai minbera baita. Partikularki dantza eta koralen munduan.(...)."

     

    Never cared to learn basque

    Anne Marie Chiramberro San Franciscoko gazteak uda honetan Hella Basque blogean esandakoek ere eman digute zer pentsatua. Dantzak euskal kulturara eta euskal identitatera erakarri zuela pozik irakurri genion, baina hurrengoan euskara ikasteko interesik ez zeukala irakurtzean irriparrea zapuztu zitzaigun.

    Asteburuan, Arraten, ezpata-dantza egin ondoren Ameriketako Estatu Batuetatik etorritako bi lagunekin gaiaz hitz egiteko aukera izan dut. Lisa eta Enrike Corcostegui, dantzariak eta euskaldunak dira, Nevadako Zenbat Gara dantzari taldeko buruak. Kezkatuta antzeman nituen Chiramberrok euskarari buruz esandakoekin, diasporan euskararen garrantzia aldarrikatzen eta basque-amerikarrak euskarara erakartzen horrenbeste lan egin ondoren horiek irakurtzea mingarria izan baita beraientzat.

    Dantzak eta euskal festek basque sentiarazi dute Anne Marie Chiramberro. Euskararen beharrik ez du sumatzen orain, baina baliteke urte batzuk barru jarrera aldatzea, eta bere aitarekin euskaraz aritzeko gai ez izateaz damutzea.

    Bietan jarrai

    Lisa eta Enrike Corcosteguik euskaldun osoa izan nahi zuen Marie Louise Lekumberri nevadarraren istorio polita kontatu zidaten. Gardnerville herrian bada J. T. Restaurant izeneko taberna, Ameriketako euskaldunentzat oso ezaguna, gogoangarriak izaten baitira bertan egiten dituzten festak. Marie Louise Lekumberri da bertako nagusia.

    Euskaraz ederki jakin arren, Marie Louisek ez zuen bere burua euskaldun osotzat hartzen. Ez zekien dantza egiten, eta bere taberna testigu, Estatu Batuetako euskal komunitatean dantza euskal nortasunaren oinarrizko osagaitzat jotzen zuen. Euskal hiztuna izateak erdi-euskaldun egiten zuen, eta berak osoa izan nahi, beraz, Marie Louisek erabaki du dantzan ikasi behar duela. Enrike Corcosteguirekin hasi da dantzan ikasten, eta orain bai, orain euskaldun oso sentitzen da Marie Louise. Euskaraz eta dantzan, bietan jarrai.

    Ez berbazkoak

    Oier Araolaza 2013/07/01 16:17
    Euskararen biziberritzeaz eta euskal kulturgintzaz gogoeta mamitsuak egin ditu Sorguneak ikerguneak azken urteotan. Kultur bizitzaren azterketatik abiatu eta euskal kulturgintzaren estrategiak garatzeko oinarriak proposatu ditu. Azterketa eta estrategia, egunerokoan kateatuta bizi garenok premiazkoak ditugun bi tresna.

    Kulturgintzan hiru kategoria bereizi ditu Sorguneak ikertegiak: euskaraz egiten dena, erdaraz egiten dena, eta hitzik ez darabilena. Euskararen eta euskal kulturaren etorkizuna berbazko euskarazko kulturaren eremuan jokatzen dela ohartarazi dute. Horrek beharko lukeela lehentasunezko lan-eremua. Bigarren mailan leudeke dantza, ikusizko arteak eta, oro har, ez berbazkoak diren kultur jarduerak.

    Kategorizazio hori proposamen bat da, euskal kulturgintzaren soroa goldatu eta ereiten jarraitzeko lur eremua antolatzeko ahalegin bat. Eztabaidarako gonbidapena da eta poztu nau horrek. Ez dakit erronkari erantzuteko gai izango garen, baina kategorizazioa eta horren ondorioz etorriko diren lehentasunen antolaketa hierarkikoa mahai gainean jarri dira, denon bistara,.

    Dantzaren txokotik begiratuta, esango nuke, azken hogeita bost urteotan izan dela indarrean kulturgintzaren sailkapen bat. Kategoriak lausoagoak izango ziren akaso, hierarkizazioa ez zen esplizituki aurkezten, baina praktikan, nabarmena gertatu zaigu ez berbazko kulturgintza ez dela izan lehentasunezko alorra. Dantza bigarren mailako kultur jardueratzat tratatua izan da, oso ongi antzeman dugu hori.

    Sorguneak taldearen kategorizazio proposamenak dantza bigarren maila horretan finkatzea ekar lezake. Dantzazaleontzat irensteko zaila izan daiteke hori, baina behintzat formulatu egin da eta badaukagu eztabaidatzeko aukera. Okerragoa izan da orain arte bizi izan duguna, agerian planteatu ez, baina praktikan ez izate aintzat hartua.

    Euskaratik begiratuta ulertezina zaigu Irlandan gaelikoarekin gertatu dena. Badakite nahi dutenean temati izaten, baina hizkuntzarekin axolagabe jokatu dutela iruditzen zaigu. Badirudi gureaz oso bestelako kategoria antolaketa eta hierarkizazioa egin dutela. Musika eta dantza irlandar kulturgintzaren zutabe eta sinbolo sendoak dira. Hizkuntza galtzen zuten aldi berean mundu osora zabaldu dute beraien ez berbazko eta erdarazko kulturgintza. Gurean hizkuntza nahi eta ezinean, eta musika eta dantza alboratuta. Erakutsi diezaiegun irlandarrei biak batera egin zitezkeela.

    Argia astekaria, 2013-06-30

    Emakumeak eta dantza Iruritan

    Oier Araolaza 2013/03/25 15:55
    Bihar Baztanen, Iruritan izango naiz "Emakumeak euskal dantzetan" hitzaldia eskaintzen. Azken urteotan eztabaida eta liskarrak nagusitzen ari dira Baztanen mutil-dantzen inguruan.

    Baztango mutil-dantzetan emakumeen parte hartzea dela eta nobedadeak izan dira azken aldian. Emakumeek mutil-dantzen ez dutela parte hartu behar uste dutenek ekitaldiak pribatizatzeko bidea hautatu dute. Hau da, plazan mutil-dantzak daudenean eta bertan emakumeen parte hartzea onartzen denean, dantzaldi paraleloak antolatu beste plaza batean gizonezkoekin soilik.

    Azken urratsa Baztango Mutil-dantzari Taldearen sorrera izan da. Aurkezpen mezuan ez dute ezer argirik adierazi, baina Baztanen jakinekoa da emakumerik gabeko mutil-dantzak plazaratzeko antolatu dutela elkarte hori. Talde horrek emanaldiak "eskaini" nahi ditu, emanaldi itxiak, kanpoko inoren sarbiderik gabekoak, eta beraz, emakumerik gabekoak.

    Nire hitzaldian dantzaren alorrean emakumearen parte hartzearekin izan diren hainbat gorabehera errepasatuko ditut. Historian zehar hainbat unetan gertatu da emakumeak dantzatik kanpo utzi dituztela. Elizak lehenengo, botere politikoak ondoren, dantza tradizionalen alde lan egindako asmo oneko elkarteek azkenik... Eta bitxia da, ze kanpoan uzteko ahalegin bakoitzak erakusten digu orduan ere dantzan ari zirela emakumeak, plazan... Alegia, emakumeak beti izan direla plazan dantzan, eta plazatik kanporatu nahi horrekin luzaroaaannn dihardutela borrokan.

    Hitzaldia: Emakumeak euskal dantzetan

    • Martxoak 26, asteartea, 19:00etan
    • Irurita, Gizarte bilgunea
    Aurkezpena

    Dantzing

    Hitzen eta gorputzen dantza

    Oier Araolaza Arrieta (Elgoibar, 1972) Dantzaria naiz. Kazetaritza eta Antropologia ikasketak egin ditut, ETBn eta Elhuyar-en egin nuen lan, eta azken urteotan dantzaren komunikazioan eta kudeaketan ari naiz buru-belarri dantzan.com elkartean. Eibarko Kezka dantza taldea dut bigarren etxea eta Donostiako Argia dantzari taldeak argitzen dit bidea.  <eibartarrak> posta zerrendaren bidez Interneti zukua ateratzeko aukerak ikasi eta dantzaren alorrean aplikatzen saiatu naiz. dantzan.com izan da ahalegin horien ondorio nagusia, euskal dantzarien informazio gune bat. Gaur egun dantza eta generoaren inguruko ikerketa lanean ari naiz EHUn Mikel Laboa Katedraren babesarekin, eta Dantzertin euskal dantzako eskolak ematen ditut.

    Blog honetako testuen lizentzia: Creative Commons by-sa

    twitter