Burutapenak GogoetakIV
Gogoetak IV
Ederlan
Artea
* Artea bizitzaren ehiztaria omen, bizitzaren erreflexua baita artea, edozein dela ere arteari damaiogun definizioa.
* Gozagarria zaidalako, batik bat, interesatzen zait artea, filosofiakeriarik gabe. Gehienez, gizartea konprenitzeko zait baliagarria, gizartera hurreratzen nauen heinean.
* Idatzitakoa borobiltzeak gozamenik ez badakar, hobe ezabatu edo bere horretan uztea.
* Artelan ikusleak osatu behar du, osatzen du, beti, artelana, bera ere nolabait artista bilakatuz. Ikusten dituenaren araberakoa da, edozein dela ere, artea eta artelan bat.
* Artista bera bere artelanaren ikuslea ere bada.
* Indar handia duen, estiloz ezberdina, gorri berde dirdaitsuz pintatua eta barneraino sartu zaidan "El hijo del hortelano" koadroari begira: Ortuzainaren semea, ortuzain; honen semea ere, ortuzain,… Pobrea beti pobre, aberasten dena ere. Hori da pintorearen balizko mezuaz harago, koadroari dariona, edo ozenki niri esan didana. Koadro abstraktuen artean bakarra, honek zuzena bezain gordina zuen esanahia. Koadroaren alboan zintzilikatuta koadroari buruzko Albertiren poema. Aberatsa irudiz, sakona esanahiz, irudia, fintasuna, ze gaitasun ze gaitasun hitzekin jolasteko, ze imajinazio ideiok hitzetan txirikordatzeko. Guk ikusi duguna bera ikusi zuen berak. Eta nola txundituz biluzten zaituen poemak. Alberti, bera ere artista.
Edertasuna
* Ikuslearen barne egoerak ematen dio edertasun gradua edozer dela ere kanpoan dagienari.
* Parametro ezberdinak ditu edertasunak, ogitartekoa izanen da ikuskizunik ederrena gose denarentzat.
Perfekzioa
* Tximinokeriei begira San Joan egunarekin akordatzean datza pertsona batengatik bestearenganako ezberdintasuna, hor datza perfekzioaren eta arrunkeriaren arteko tartea, maisulan eta erdizkako lan baten aldea. Edozein arlotan, dela artelana, dela idazlana, dela kirola: inguruaz gaindi jarri, abstrakzioa egin, eta helburuari lotzen zaionak soilik hartzen du perfekziorako bidea. Jauzi hori egiten ez duenak, edozein lan burutzean, ez du bere zeregina borobilduko. “Age quod agis”.
* Idaztea denbora-pasa edo jolas denean, ez dut uste merezi duenik gauzak bikain bukatu eta borobiltzen sufritzea. Hortaz saiatuz gozatzea bai. Ezinaren sufrimendua, zailtasunaren ardura, gustuko beste zeregin edo plazer asko albo batera uztea, dedikazio ia oso-osoa baitu ia bere berea perfekzioak, berarekin nahitaez dakarrena, baita neurri batetan bide erdian gelditzen den perfekzioak ere, ahalegin serio bihurtzen denean behintzat.
Musika
* Uhin ikusezinen mugimendu harmonikoa da musika.
* Musika geometria dela?, matematika hutsa dela esango nuke, edo arkitektura, edo mekanika hutsa. Haize- hots neurtua. Baina nolako sentipenak sortarazten dituen. Misterioa.
Argazkia
* “Argazkiak ateratzea lapur jokoa da. Kanibalismoa”. Esan daiteke lapurreta bat dela argazkiak ateratzea, lapurreta onartua askotan, benetako lapurreta gehienetan. Isilean, ezkutuka, lapurretan bezala pertsonei ateratako argazkiak lirateke lapurreta bizia, kanibalismoa ere nolabait, Batez ere ezezagunei ateratakoak, jite bereziagatik, ezohiko egoeran, ... harrapatu nahi direnean.
* “Argazkiak hildako loreak ere badira, harrapatu duten momentua joan da pelikulan grabatuta geratu denerako. Argazkilariak nekrofiloak gara. Hildako momentuen ehiztari” hala dio Irati Jimenezek. Baina hildako momentuok berpizteko gaitasuna ere dute argazkiek, une joanak biziberritzeko aukera eskaintzen dute. Argazkilaria biziraupen emailea ere bada.
Poesia
* Idatzita ez dauden poemak irakurtzen ditudala uste dut poemak irakurtzean, neuk asmatzen dietela balizko esanahiak. Neure poema-itxurako berriak sortuz. Bizkarroia naizen sentipena dut. Baina, aldi berean, hori da edozein izkribu motaren helburuetako bat, irakurleari pentsaraztea.
Hegazkineko hausnarketak
* Ze ezberdina lurra goitik ikusita. Hain zabal, hain handi. Era berean hain txiki beheko dena. Ikuspegi zabalak txiki egiten ditu gauzak.
* Boterez eta diruz indartsu direnek, gizartearen ikuspegi zabal bat ohi dutenez, umil eta txiki sentitu ordez, digante, harro eta zapaltzaile bihurtzen dira. Berdin gertatzen da leihatila edo uniforme atzean dagoen funtzionario, polizia, suhiltzaile... Handi bihurtzen zaie, bere botere umiletik bada ere, ukitzen duten dena. Norbere burua harrotuz.
* Badirudi botereak berez ez duela berea norbere esparrua ikuspegi zabalago batetik begiratzea. Alderantzizkora bultzatzen du nonbait: norberarena nabarmendu eta inorena ezabatu. Lege optikoak, fisikoak ez datoz bat lege psikologikoekin.
* Hegazkineko leihatilako bederatzi mila metrotako goieratik, urrutitik begiratuz, ikuspegi zabalagoz, bere neurrian kokatuago, ikusten dira beheko lurraldea eta bertako gauzak.
* Gure egungo gertaeren historiari denboraren eta distantziaren begirada zabal, luzeagoaren eraginez ikuspegia eta edukia bera ere aldatuko zaio. Izugarrizko ekintza eta gertaeretan gabiltzalakoan, urte batzuk aurrerago, ikuspegi zabalagoz ikusiko dituztenean beste garrantzi orekatu batez ikusiko dituzte.
* Goierako ikuspegiak dena berdindu egiten ez badu ere, orekatu egiten du, gauzak bere tokira ekarri. Gure gorabeherak erlatibizatzen ikasi beharra dugu. Adinak ere ematen du ikuspegi zabalago baterako ikuspuntua.
* Goierako begiradak, berdindu ez bada ere, dena antzeratu egiten du. Beheko dena metro handi batez txikituz.
* Hain maite ditugun autoak ikusi ere ez dira egiten hegazkinetik, errepideetan aurrean askotan gorroto ditugun kamioi erraldoiak bakarrik ikusi ahal dira. Beherago, hegazkin bat tarteka. Bizkor doanez gu bezala, eta hurrago zegoenez, berehala desagertu zait. Txoria zirudien. Hegorik mugitzen ez zuen txoria. Etxarriko gabiraiak hegoak mugitu gabe erdi geldirik egoten dira, hau ordea metalezko hegorik mugitu gabeko hegazkada bizkorrean zihoan.
* Han beheko lur zabaleko azken lur metroa ere ofizialki erregistratuta dago, jabea du, izugarrizko borrokak, ezinikusiak, gorrotoak, auziak sortzen ditu, gerrak ere bai.
* Goiko urdinean ez dago ezer, urdintasuna ez bada, berez ezer ez den urdintasuna, ez dakit nongo erreflexua, auskalo ze argi izpiren erreflexuz, dauden laino apurrak ere behean baitaude. Baina urdintasunetik areago ere norgehiagoka bizian lehiatzen ari daira, planeta, izar eta ilargiak, gauak baieztatzen duen bezala, hor baitabiltza gu hegazkintxo honetan bezala, biraka, elkarri tira eta errefus, elkar irentsi edo zatituz.
* Urdinetik haragoko izartegi horretara ere heldu da gizakien arteko lehia eta borroka, nor lehenago heldu eta nork bereganatu izar eta planeta osoak. Azken auskalo zeren metroa ere erregistratu nahiak eragiten du urdin hortik areagoko lehiaketa.
* Lur horiak, lur gorriak, gizonak mendez mende simaurtutako lur ilunak, belardi edo gari-soro berdeguneak, lur landuak, lur galduak, lur erreak, basoak, mendikatea luzeak, mendikate zabalak, malda bigunak, mendi altzo ebakiak, oihanak, mendiarte meharrak, mendiarte zabalak, ibaien iturri-sorburuak, ibai hariak, hari luzeak, hari motzak, lurrean kiribildutako ibaiak, urtegi luzeak, urtegi zabalak, mendiarte putzu bihurtuak, urtegi erdi-hutsak, gehienek hertzeko koska argi zabalez ur urritasuna erakusten dutenak, mendi tontor bakan bakarti tontor-zorrotzak hemendik tontor luzea kamustuta ikusten bazaie ere, lurralde osoa zeharkatzen duen mendikate bukaera gabekoa eskolan izena zuena baina orain gogoratzen eta ezagutzen ez dudana, gailur harritsu burusoilak, tontor txapel zuridunak, tontor burusoil berdeak ... eten gabe doaz leihatilako pantailatxoan, orduko 900 kilometroko abiaduraz ere ikuspen mantso, telebistako dokumentala bailira.
* Lur zabalaren erdian eta mendiarteko lautadetan, herriak. Denak txikiak hauek ere, txikiak eta txikiagoak badira ere. Lau etxeko guneak, elkarren hurbiltasunez babesturikoak, sakabanaturik galduak, lurrak irentsiak ezabatuak lurkoloretuak, mimetismoz lurrari berdindutakoak, teilatu gorriz nabarmendutakoak, noizbehinka herri sendo bat kaleak justu antzematen direla ere nortasuna galduta. Eraikuntzak bakarrik dakusagu. Baina hor orokortasun horretan preso eta bizirik, gizakiak. Bakoitza bere arazo eta bizipen propioekin.
* Teilape horietan, gizakia: Lurrok landu dituena, herriok eraiki dituena, bideok errotu dituena, berdeguneok erein dituena, kamioion gidaria, baso berdeetako aizkoraz trontzaz motozerraz aizkolari lur zabalak sortu dituena.
* Zenbat historia, sentimendu, ahalegin, negar, barre, asmo eta etsipen teilape horietan, ikusten ez ditudan kale horien barrenean.
* Gizona ote beheko mundu zabal horretan errege, nagusi, jaun eta jabe?. Hor beheko zatitxo puska argiena besterik ez da azkenean. Kosmos osoaren zatitxo aurreratuena. Zoliena denez, indargeena, izakietan ezberdin egiten duen adimenak egiten du malerus.
* Gizakiaren handitasuna kantatu behar nuke hemen goitik, baina bere ahultasuna azpimarratuagoa ikusten dut, mundu guzti hori, bere ustez, dominatzen duen arren.
* Dominatu, nolabait, dominatzen du mundua, baina bere nagusigo horren menpe erortzen da, bere nagusigoak irensten eta galtzen du.
* Hirigunea da kokapen batzuetan lur zabalaren erdigunea. Hiria zirkulu baten erdigunea da, konpasarekin borobila egiten genuenean ziri zorrotzak egiten zuen zulotxoa. Zirkulu erraldoi baten erdigunea. Erdigunetik bideak ateratzen dira arku imajinatu baterantz bezala, marratuta agertzen ez den zirkunferentzia ikusi egiten delarik, bideok zirkunferentziaren radioak baitira. Radioetara perpendikular, eta herriarekiko paralelo lur landuzko paralelogramoak, lauki luzeak, kolore ezberdinetakoak uztaren arabera. Laranja erdibitua dirudi, herria laranja pipita litzakeelarik. Harrigarria lurraren ordenamendu batzuk goitik ikusita, ikuspen zabalez.
* Badira etxe sakabanatuz eta lur sakabanatuz osatutako herriak ere. Errariak dirudite, edo askeagoak, agian garaiko ezinak eta pobreziak lur galduetan kokatzera bultzarazitakoak. Agian gaur ere ezindu eta pobreak. Bertan ere batzuk pobreago, eta norbaitzuk jauntxo.
* Ilusioz, itxaropenez, sufrimenduz, gozamenez, porrotez, lorpenez, etsipenez, iraupenez, pazientziaz, malkoz, barrez, odolez, mendez mende, leinuz leinu, jauntxoz jauntxo, landu eta ondutako lurrak.
* Berdegune zabala zen Andaluzia goitikako ikuspenetik. Gizarte eta izadi bizia da beheko errealitatetik.
* Itsasoak bere zabalera urdin monotono, berdin, mugagabeaz txikiagoa sentiarazten nau. Bururatzen zait, ordea, handia dela gizakia, itsaso honetan ibili, itsaso hau zeharkatu, itsaso horren altzoan murgildu, beheko itsaso zabal hori nolabait menderatu eta gainditzeko gai baita.
* Petrolio-ontzi diganteak bakarrik ikusten ditut, eta beraiek ere ezer guti, labezomorroak dirudite beheko urdin zabal mugagabean.
* Itsas gainean, goi eta behe dena urdin, urdintasunean murgildurik, urdinak bildurik, tarte batez, itsas gaineko euria naturaren aldrebeskeria iruditu zait.
Zertzeladak
* “… kokoriko jartzen naiz ur azpian, eta sudurretik eta ahotik botatzen dut arnasa”. Idazle honek ez du ur azpian igeri egin, ezin baita sudurretik eta ahotik batera arnasa bota. Agian gaizki ulertu dut, ez zuen esan nahi ihesbide bietatik batera botatzen zuela arnasa, tarteka baizik.
* “Eta ogi birrindua hobea bada ogi arrunta baino, eta kuminoa hobe piper beltza baino eta mendaroa guztien artean ona bada, ...”. “Mendaro” hitzak zereal, belar edo janari-ongarriren bat behar du izan Herta Mülleren “Hatzaren kulunka” itzultzailearen arabera, baina Mendaron ez dute argi Mendaro herri izenak zer esan nahi duen.
* “dena buru eta bizkar, bakailaoak bezala”, esaldiak zer esan nahi ote. Hezurra besterik ez duela bakailaoak?, mami trontza ederrak jan ohi ditugu ba.
* “Pitilina pasilloan ateratzeak ez du egiten zirriztada ontzira lehenago heltzerik”, egia, zeregin bakoitza bere garaian, baina busti izan ditugu prakak ontzi aurrean pitilina ateratzeko astirik eman ez digulako.
* Gauean dena doakoa omen, azkengabea, anonimoa eta isila. Misterio bat da gaua.
* Herri eta hiri orok uste du berea dela, honegatik edo hargatik, herri edo hiri onena. Arlote edo sinplekeria izanen da, baina jarrera unibertsala denez, bada arrazoi sakonen bat barnean.
* Pilota jokoa bailitzan, lege fisikoek eragindako errebote edo itzuliko soinuez harago, kanpoko hotsek barnean uzten duten errepikapen iraunkorra da oihartzuna.
* Abereak nola hil arauak asko dira. Edozein dela metodoa, animalia bat beti dago beldurtuta hiltzera daramatenean, zerbait ezohiko, ezberdina, gertatzen dela jabetzen delako, -behien kaka zirina lekuko-, modu batetara hil edo beste batetara. Odola beldurrak kutsatuta hiltzen da animalia oro. Horregatik ez da gomendagarria haragi gorria.
* Informazioa nahi ez izatea, edo informazioa falta, okerragoa da informazio saturazioa baino. Baina egia da informazio saturazioa erabiltzen dela desinformazioa sortarazteko.
* Absolutuaren jitea du tatuaiak, baina erdi absolutua da: ez da betidanikoa, bai betirakoa, kenezineko jantzi bat bezalakoa da.
* Behin eta berriz errepikatzen den kasualitatea ez da kasualitatea. Behin baino gehiagotan azaltzen den kasualitateak badu bere kausalitate garbia, agerikoa ez bada ere.
* Egia da ibaiek ez dutela atzera egiten, urak bere bidea duela, ez dagoela birritan ur berean bustitzerik ez itotzerik. Baina, ibaian ura egotean, ibaiak ura eramatean, hor datza gakoa. Ur bera ez bada ere, ura bera joan edo ez, ibaia hor dago beti. Zer inporta dio ur berean ez arren ibai berean birritan bustitzea baduzu. Ito, aldiz, behin bakarrik eta ur berean ito daiteke.
